بازار آتی کالا چیست؟

تفاوت معاملات آتی با اختیار معامله

معاملات آتی و اختیار معامله 2 نوع متفاوت از خرید وفروش در بازار سرمایه هستند.

در بازار آتی سکه دو طرف قرارداد (هم خریدار، هم فروشنده) موظف به انجام تعهدات خود هستند.

در واقع خریدار متعهد به پرداخت وجه نقد و فروشنده متعهد به تحویل سکه در تاریخ سررسید می‌شوند.

اما در بازار اختیار معامله تنها فروشنده است که متعهد می‌شود.

در حالی‌که خریدار اختیار (چه اختیار خرید چه اختیار فروش) متعهد نیست بلکه مختار است.

فروشنده اختیار خرید متعهد به تحویل سکه در تاریخ سررسید بوده و فروشنده اختیار فروش متعهد به پرداخت وجه نقد در روز تحویل است.

اما خریداران اختیار معامله مختار هستند که اختیار معامله را بر حسب منافع خود اعمال کنند یا خیر.

اختیار معامله قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است.

دراین قرارداد،خریدارحق (نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد.

فروشنده اختیار معامله اجبار دارد که تا پیش از انقضای مهلت آن، هر زمان که خریدار تمایل به اجرای قرارداد داشت، مفاد قرارداد را اجرا کند.

هم چنین فروشنده باید دارایی معین شده را در قیمت تعیین شده معامله کند.

برای آشنایی بیشتربا این بازار، مقاله با اختیار معامله در بورس بیشتر آشنا شویم راببینید.

بازار آتی چیست؟

اهالی کسب و کار همواره از ریسک و نااطمینانی گریزاناند.

مثلا یک تولید کننده بازار آتی کالا چیست؟ نبایدمواد اولیه مورد نیازش را هربار به یک قیمت بخرد

یا یک کشاورز به دنبال یک بازار مطمئن برای فروش محصولاتش است تا براساس قیمت آن درباره ترکیب تولیدات خود تصمیم بگیرد.

این دغدغه ها باعث تشکیل بازار آتی جهت پوشش ریسک شده است .

منظور از قرارداد آتی این است که در زمان حال ما اقدام به خرید کالایی می‌کنیم. اما تصمیم نداریم که همین الان کالا را تحویل بگیریم .

درواقع می‌خواهیم چند ماه بعد کالا را تحویل گرفته و پول آن را پرداخت کنیم.

بنابراین به قراردادی که طی آن کالایی را اکنون و باقیمت مشخصی خریداری ‌کنیم اما تحویل و پرداخت وجه آن در آینده صورت بگیرد، قرارداد آتی می‌‌‌گویند.

ویژگی های بازار آتی چیست؟

استقبال چشمگیر از این بازار به دلیل ویژگی‌ها و منافع بسیار زیادی است که می‌تواند سود کلانی را نصیب فعالان این بازار کند.

از این منافع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• معافیت مالیاتی
• تخصیص سود بانکی به مبلغی که در حساب در اختیار مشتری موجود است
• امکان برداشت یک‌روزه موجودی از حساب
• کارمزدهای بسیار پایین
• امکان خرید و فروش نامحدود در هر روز معاملاتی
• واریز روزانه سود و زیان به‌حساب مشتری

در این قرارداد طرفین متعهد به تحویل کالا و پرداخت وجه آن در تاریخ مشخصی در آینده هستند.

برای تضمین انجام تعهد، باید خریدار و فروشنده هرکدام مبلغی را نزد شخص امینی (بورس کالا) قرار دهند.

چرا بازار آتی یکی از پرطرفدارین بازارها در بین معامله گران بورس های دنیاست؟

بازار آتی به دلیل این‌که منافع خریدار و فروشنده کالا را تأمین میکند.فرصت کسب سود را برای نوسان‌گیران نیز فراهم می‌کند.در جهان طرفداران زیادی دارد.

فعالان این بازار به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. خریداران کالا: اشخاصی که به کالایی (مثلاً زعفران، زیره، پسته و …) در آینده نیاز دارند. امروز در بازار آتی باقیمت معین پیش‌خرید می‌کنند.
2. فروشندگان کالا : اشخاصی که قصد دارند در آینده کالای خود (زعفران، زیره، پسته و …) را بفروش برسانندامروز می‌توانند به قیمت معین برای ماه دلخواه در آینده پیش‌فروش کنند.
3. نوسان‎گیرها : اشخاصی که قصد خرید و فروش فیزیکی اصل کالا (زعفران، زیره، پسته و …) را ندارند. بلکه می‌خواهند با پیش‌بینی درست روند قیمت کالا، سود سرشاری به دست آورند.

نماد معاملاتی در بازار آتی به چه صورت است؟

تاریخ سررسید قراردادهای آتی بر روی یک کالا توسط بورس به صورت استانداردتعیین می‌شود.

فقط برای سررسیدی که تعیین شده، امکان انجام معاملات آتی وجود دارد.

هر سررسید با یک نماد مشخص در تابلو معاملات نمایش داده می شود.

هر نماد معاملاتی متشکل از نام کالا، ماه و سال قرارداد است.

تمامی نمادهای معاملاتی بایستی به تصویب هیئت پذیرش رسیده باشند .

به عنوان مثال نماد معاملاتی SAFME98 نشان دهنده قرارداد آتی زعفران نگین تحویل مهر 98 است.

اهرمی بودن قراردادهای آتی به چه معناست؟

به طور کلی خاصیت اهرم با عث میشود با نیروی کم نتیجه بازار آتی کالا چیست؟ چندبرابری داشته باشیم.

در قراردادهای آتی هم این خاصیت بر قرار است.

سرمایه گذاری در قرارداهای آتی بازدهی چندین برابری دارد.

عکس این موضوع نیز برقرار است و احتمال زیان چند برابری اصل سرمایه وجود دارد.

چه کالا هایی در بازار آتی معامله می شود؟

در بورس کالای ایران محصولات کشاورزی زعفران و زیره به صورت قراردادهای آتی مورد معامله قرار می گیرند.

اندازه هر قرارداد آتی زعفران 100 گرم و زیره 100 کیلوگرم است

با اخذ یک موقعیت در زعفران ، 100 گرم و در زیره 100 کیلوگرم معامله کرد.

بازه قیمتی معاملات روزانه در قراردادهای آتی محدود به (۵%±) قیمت تسویه روز معاملاتی قبل است.

امکان ثبت سفارش با قیمتی بالاتر و پایین تر از بازار آتی کالا چیست؟ این بازه وجود ندارد.

قیمت تسویه، قیمتی است که روزانه پس از پایان جلسه معاملات توسط بورس به منظور به روزرسانی حساب ها محاسبه و اعلام می شود.

سود و زیان معامله گران براساس قیمت تسویه سنجیده می شود .

این قیمت مبنای معاملات روز بعد نیزمی باشد.

چگونه کد معاملاتی آتی بگیریم؟

طبق دستورالعمل بورس، برای اخذ کد معاملات آتی، لازم است دو حساب بانکی توسط متقاضی افتتاح شود.

یک حساب تحت عنوان حساب عملیاتی (در اختیار بورس) شناخته می‌شود

حساب دیگر حساب مکمل مشتری است.

زمان برداشت وجه از حساب در اختیار، مبلغ مورد نظرمشتری به حساب مکمل معرفی و تائید شده، واریز می‌گردد.

قراردادهای آتی چیست؟

قراردادهای آتی (Futures Contract)، قراردادهای مالی می‌باشند که طرفین را به مبادلهٔ یک دارایی با قیمتی از پیش تعیین‌شده و در تاریخ از پیش تعیین‌شده ملزم می‌کند. در اینجا، خریدار باید پرداخت را انجام دهد و فروشنده نیز باید دارایی پایه (underlying asset) را با قیمت از پیش تعیین‌شده به فروش برساند، بدون توجه به این که قیمت کنونی کالا در بازار کنونی چه مقدار می‌باشد.

دارایی‌های پایه شامل کالاهای فیزیکی و یا دیگر ابزارهای مالی می‌باشند. قراردادهای آتی، اطلاعات جزیی‌ای در مورد دارایی پایه را ذکر کردند و به‌منظور تسهیل مبلادلات در بازارهای مبادلات قراردادهای آتی، استاندارد شده‌اند. از قراردادهای آتی می‌توان به‌منظور معامله‌گری و یا محافظت از ارزش دارایی پایه (hedging) استفاده نمود.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد بازار مبادلات قراردادهای آتی می‌توانید از مطلب آموزشی «بازار مبادلات قراردادهای آتی چیست؟» دیدن نمایید.

نکات کلیدی:

• قراردادهای آتی، قراردادهای مالی هستند که خریدار را به پرداخت مبلغی برای خریداری دارایی پایه، و فروشنده را به فروش آن دارایی و به قیمت از پیش تعیین‌شده ملزم می‌کند.
• یک قرارداد آتی به ‌سرمایه‌گذار این امکان را می‌دهد تا بتواند در جهت حرکت قیمت یک اوراق ‌بهادار، یک کالا، و یا یک ابزار مالی به ‌معامله‌گری بپردازد.
• قراردادهای آتی به‌منظور محافظت از حرکات قیمتی دارایی پایه و به‌منظور جلوگیری از ضررهای غیرمطلوب احتمالی در صورت رخ دادن تغییرات قیمتی، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

درک قراردادهای آتی

قراردادهای آتی، به ‌معامله‌گران این امکان را می‌دهند تا قیمت یک دارایی و یا یک کالا را در سطح مشخصی ثابت نگهدارند (قفل کنند – Lock). این قراردادها شامل یک تاریخ به‌عنوان تاریخ انقضا (expiration date) و هزینه‌ای نقدی (up frot) می‌شوند. قراردادهای آتی توسط ماهی که در آن به انقضایشان می‌رسند، شناخته می‌شوند. برای مثال، یک قرارداد آتی طلا در دسامبر، در ماه دسامبر منقضی می‌شود.

واژهٔ بازار آتی کالا چیست؟ آتی (futures) تمایل به نمایش وضعیت کلی بازار دارد. هرچند، انواع بسیار زیادی از قراردادهای آتی وجود دارند که می‌توان‌ از آن‌ها برای معامله استفاده کرد. این قراردادهای آتی شامل:

1. قراردادهای آتی کالاها (Commodity Futures) مانند قراردادهای آتی نفت خام، گاز طبیعی، ذرت و گندم.
2. قراردادهای آتی شاخص‌های سهام (Stock Index Futures) مانند قراردادهای آتی شاخص S&P 500
3. قراردادهای آتی ارزها (Currency Futures) که شامل قراردادهای یورو اتحادیه اروپا (EUR) و پوند بریتانیا (British Pound – GBP) می‌باشند.
4. قراردادهای آتی فلزات گرانبها (Precious Metal Futures) مانند قرارداد‌های طلا و نقره.
5. قراردادهای آتی وزارت ‌خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا (U.S. Treasury Futures) برای اوراق قرضه و دیگر محصولات.

مهم است که تفاوت بین قراردادهای اختیار معامله (Option Contracts) و قراردادهای آتی (Futures Market) را بدانید. قراردادهای اختیار معامله به دارندهٔ این قراردادها این اختیار (و نه اجبار) را می‌دهد تا دارایی پایه را در تاریخ انقضا خریداری کند و یا به فروش برساند، در حالی که خریدار قرارداد آتی مجبور است که تمامی بندها و موارد ذکر شده در قرارداد را عملی سازد.

مزایا و معایب قراردادهای آتی

• ‌سرمایه‌گذار می‌تواند از قراردادهای آتی به‌منظور ‌معامله‌گری در جهت حرکت قیمت‌ دارایی پایه استفاده کند.
• شرکت‌ها می‌توانند از قیمت مواد اولیه‌شان با استفاده از این قراردادها، در برابر نوسانات قیمتی محافظت کنند.
• قراردادهای آتی ممکن است نیازمند پرداخت شدن بخشی از مبلغ کل قرارداد در ابتدای کار باشند.

• ‌سرمایه‌گذاران، در قراردادهای آتی با ریسک ضرری بیش از حد مارجین اولیه مواجه هستند زیرا قراردادهای آتی از ضریب اهرمی‌ (leverage) استفاده می‌کنند.
• ‌سرمایه‌گذاری در قراردادهای آتی ممکن است باعث شود که شرکتی که با استفاده از این قراردادها به دنبال محافظت از تغییرات شدید قیمت‌ها می‌باشد، حرکات قیمتی مطلوبش را از دست بدهد. یعنی در صورت افزایش قیمت‌ها، نتواند محصولاتش را به قیمت‌های روز در بازار به فروش برساند.
• مارجین‌ها می‌توانند یک شمشیر دو لبه باشند بدین معنی که‌ آن‌ها می‌توانند هم میزان سود را چند برابر کنند و هم بر مقادیر زیان به‌شدت بیفزایند.

استفاده کردن از قرارداد‌های آتی

بازار قراردادهای آتی معمولاً از ضرایب اهرمی بالا، استفاده می‌کنند. ضریب اهرمی‌ بدین معنی است که یک ‌معامله‌گر نیازی ندارد که در ابتدای معامله خود به میزان 100 درصد مبلغ ذکر شده در قرارداد را به معامله وارد کند. بلکه، کارگزار مبلغی را به‌عنوان مارجین اولیه از ‌معامله‌گر دریافت می‌کند، که کسری از ارزش کل قرارداد می‌باشد. این مقدار که توسط کارگزاری ‌نگهداری می‌شود بسته به‌اندازهٔ قرارداد، میزان اعتبار ‌سرمایه‌گذار، و همچنین قوانین و شرایط ذکر شده در کارگزاری متفاوت می‌باشند.

معامله‌گران قراردادهای آتی در محل انجام معاملات، تعیین می‌کنند که تحویل این قرارداد را به‌صورت تحویل فیزیکی انجام دهند و یا آن قرارداد را‌ بر مبنای پول نقد (cash settled) ببندند. یک شرکت ممکن است به یک قرارداد با تحویل فیزیکی ورود کند تا بتواند هزینهٔ مواد اولیهٔ مورد نیازش برای تولید کالاها را در سطحی ثابت نگهدارد. با این وجود، بیشتر قراردادهای آتی توسط ‌معامله‌گرانی بسته می‌شوند که قصد ‌معامله‌گری با استفاده از این قراردادها را دارند. این قرارداد‌ها به زیر قیمت خود به فروش می‌رسند و یا پس از فروش، تفاوت بین قیمت خرید و قیمت بسته شدت‌شان برای شناخت سود/ضرر، مورد استفاده قرار می‌گیرد، و این قراردادها بر پایهٔ پول نقد (cash settled) می‌باشند.

‌معامله‌گری قراردادهای آتی

یک قرارداد آتی به ‌معامله‌گر این اجازه را می‌دهد تا بتواند در جهت حرکت قیمتی کالا در بازار، به معامله بپردازد.

اگر ‌معامله‌گر یک قرارداد آتی را خریداری کرد و قیمت کالا نیز افزایش پیدا کرد، و این افزایش قیمت (نسبت به قیمت اصلی) تا تاریخ انقضای آن قرارداد پابرجا ماند، ‌معامله‌گر می‌تواند کسب سود کند. قبل از فرا رسیدن تاریخ انقضای قرارداد، می‌توان معاملهٔ خرید (long position) را با یک معاملهٔ فروش (sell position) برای یک مقدار یکسان در قیمت کنونی، بست. تفاوت بین قیمت‌های این دو قرارداد، برابر با مبلغ پولی است که در حساب ‌معامله‌گر نزد کارگزاری وجود دارد، و هیچ کالای فیزیکی‌ای در این حالت جابه‌جا نخواهد شد. هرچند، معامله‌گر می‌تواند در صورتی که قیمت کالا پایین‌تر از قیمت مشخص شده در قرارداد آتی باشد، دچار ضرر گردد.

معامله‌گران می‌توانند از موقعیت‌های معاملاتی فروش (short or sell position)، در صورت پیش‌بینی افت قیمتی دارایی پایه استفاده نمایند. اگر قیمت‌ها کاهش پیدا کند، معامله‌گر از یک معامله با همان مقدار و در جهت عکس (offset) به‌منظور بستن موقعیت استفاده می‌کند. تفاوت بین دو مبلغ نیز در تاریخ انقضای این قراردادها مشخص خواهد شد. معامله‌گر در صورت حرکت قیمت دارایی پایه به سطحی پایین‌تر از سطح ذکرشده در قرارداد، سود خواهد کرد‌ و در صورت حرکت قیمت به سطحی بالاتر از سطح قیمتی ذکرشده در قرارداد، زیان شناسایی خواهد نمود.

مهم است به یاد داشته باشید که معامله کردن با مارجین این اجازه را به ‌معامله‌گر می‌دهد تا بتواند وارد معاملات بسیار بزرگ‌تری نسبت به موجودی حسابش در ‌کارگزاری شود. در نتیجه، ‌سرمایه‌گذاری با استفاده از مارجین‌ها می‌تواند سود را به مانند زیان چند برابر کند. یک ‌معامله‌گر را در نظر بگیرید که در ‌کارگزاری یک حساب با موجودی 5,000 دلار دارد و می‌خواهد یک معامله به مبلغ 50,000 دلار در نفت خام انجام دهد. اگر قیمت نفت در جهتی برخلاف جهت معامله او حرکت کند، او دچار ضرر خواهد شد و به‌سرعت مبلغ 5,000 دلار مارجین اولیه‌اش از دست خواهد داد. در این حالت، کارگزاری حساب شما را مارجین کال (margin call) می‌نماید. این بدین معنی است که ‌معامله‌گر نیاز دارد تا مبالغ اضافه‌ای به‌حسابش در ‌کارگزاری واریز کند تا بتواند ضررهای ایجادشده را جبران نماید.

حفاظت از دارایی پایه با استفاده از قراردادهای آتی

از قراردادهای آتی می‌توان به‌منظور حفاظت از قیمت یک دارایی پایه در برابر حرکات قیمتی استفاده کرد. در اینجا، هدف جلوگیری از ضرر در صورت تغییرات قیمت غیرمطلوب و نه کسب سود از طریق ‌معامله‌گری مدنظر می‌باشد. بسیاری از شرکت‌هایی که وارد معاملات آتی می‌شوند، قصد دارند از ارزش دارایی پایه‌شان حفاظت کنند.

برای مثال، یک کشاورز ذرت ممکن است محصولاتش را با قیمتی تعیین شده از اکنون، در آینده با استفاده از قراردادهای آتی به فروش برساند. با انجام این کار،‌ آن‌ها ریسک کاهش قیمت را از بین برده‌اند و حداقل کسب درآمد به مبلغ ثابتی را برای خود ضمانت کرده‌اند. اگر قیمت ذرت کاهش یابد، این شرکت براساس مبلغ توافق‌شدهٔ قبلی خود، دریافتی خواهد داشت و این قرارداد، باعث پوشش داده شدن تأثیر کاهش قیمت ذرت در بازار شد. با توجه به اینکه این سود و زیان‌ها جبران‌کنندهٔ یکدیگر می‌باشند، استفاده کردن مناسب از آن‌ها می‌تواند قیمت کالا را در سطح قیمتی مناسبی در بازار ثابت نگهدارد.

مقررات نظارتی بر قراردادهای آتی

بازارهای مبادلات قراردادهای آتی توسط کمیسیون مبادلات قراردادهای آتی (Commodity futures trading commission – CFTC) نظارت می‌شوند. کمیسیون معاملات قراردادهای آتی یک نهاد فدرال می‌باشد که توسط کنگرهٔ ایالات متحده آمریکا در سال 1974 به‌منظور ایجاد یکپارچگی در قیمت‌گذاری‌های بازارهای آتی تأسیس شد. از وظایف این کمیسیون می‌توان به جلوگیری از معاملات سوءِاستفاده‌کننده (Abuse trading practices)، کلاهبرداری (fraud)، و همچنین قانون‌گذاری برای شرکت‌های ‌کارگزاری که در معاملات قراردادهای آتی درگیر می‌باشند، اشاره کرد.

انتخاب یک ‌کارگزاری قراردادهای آتی

‌سرمایه‌گذاری در قراردادهای آتی و یا هرگونه ابزار مالی دیگر نیازمند استفاده از یک ‌کارگزاری می‌باشد. کارگزارهای بورس دسترسی به بورس‌ها و بازارهای مبادلاتی را فراهم می‌کنند و با استفاده از‌ آن‌ها، امکان انجام ‌سرمایه‌گذاری وجود دارد. پیدا کردن یک کارگزاری مناسب و همچنین، یافتن سرمایه‌گذاری‌‌ای که هم‌خوان با نیاز‌های شما باشد می‌تواند پروسه‌ای پیچیده باشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد بورس می‌توانید از مطلب آموزشی «بورس چیست؟» دیدن نمایید.

مثال‌هایی واقعی از قراردادهای معاملات آتی

معامله‌گری را در نظر بگیرید که قصد دارد تا با ورود به قراردادهای آتی نفت در ماه می، با این انتظار که قیمت نفت در پایان سال در سطحی بالاتر از سطح این قرارداد معامله خواهد شد، به معامله‌گری بپردازد. قراردادهای آتی نفت خام در ماه دسامبر در سطح قیمتی 50 دلاری معامله می‌شوند و معامله‌گر قرارداد را در این سطح قیمتی قفل می‌کند.

از آن جایی که نفت در واحدهای 1,000 بشکه‌ای معامله می‌شود، ‌سرمایه‌گذار در حال حاضر یک موقعیتِ معاملاتی باارزش 50,000 دلار نفت خام (1000×50 = 50,000) دارد. با این حال، ‌معامله‌گر برای ورود به این معامله تنها نیاز به پرداخت کسری از این مبلغ را به‌عنوان سپرده نزد کارگزاری‌اش دارد.

از ماه می ‌تا دسامبر، قیمت نفت و به تبع آن قیمت قرارداد آتی نفت خام دچار نوساناتی می‌شود. اگر حرکات قیمتی نفت بسیار نوسانی باشد، ممکن است ‌کارگزاری طلب مقدار پول بیشتری را از ‌سرمایه‌گذار کند، هزینه‌ای که تحت عنوان هزینهٔ مارجین نگهداری (maintenance margin) شناخته می‌شود.

در ماه دسامبر، با نزدیک شدن قرارداد به تاریخ انقضایش (که به‌طور معمول سومین جمعهٔ ماه معین شده می‌باشد.) قیمت نفت خام به سطح قیمتی 65 دلار رسیده است، و ‌معامله‌گر قراردادهای اصلی‌اش را می‌فروشد تا از موقعیت معاملاتی خارج شود. او تفاوت قیمتی به‌وجود آمده را به‌صورت پول نقد دریافت می‌کند، و می‌تواند مبلغ 15,000 دلار، بدون در نظر گرفتن هزینه‌ها و کمیسیون ‌کارگزاری به‌صورت خالص دریافت کند. (15,000$ = 1000 * 15$ , 15$ = 50$ – 65$)

‌هرچند، اگر قیمت نفت به‌سطح قیمتی 40 دلاری افت کند، ‌سرمایه‌گذار در این حالت 10,000 دلار زیان کرده است. (10,000$ – = 1000 * 10$ بازار آتی کالا چیست؟ – , 10$ – = 50$ – 40$)

تیم تحریریه دیجی کوینر

این مقاله به کوشش هیئت تحریریه دیجی کوینر تولید شده است. تک تک ما امیدواریم که با تلاش خود، تاثیری هر چند کوچک در آگاه سازی فعالان حوزه رمز ارزها و بازارهای مالی داشته باشیم.

بازار آتی کالا چیست؟

در مطلب قبلی، انواع ابزارهای مشتقه که جزئی از ابزارهای مهندسی مالی بودند، توضیح داده شد. در این مطلب، جزئیات ساز و کار بازارهای آتی، مانند مشخصات قراردادها توضیح داده می‌شود.

بستن موضع معاملاتی در قراردادهای آتی
قرارداد آتی توافق نامه‌ای مبتنی بر خرید یا فروش دارایی پایه با قیمت مشخص و در زمان معینی در آینده است. بیشتر قراردادهای آتی منجر به تحویل فیزیکی کالا نمی‌شوند به این علت که سرمایه‌گذاران قبل از فرارسیدن زمان تحویل کالا، موضع معاملاتی خود را می‌بندند. بستن موضع معاملاتی به معنای ورود در یک معاملۀ جدید و اتخاذ موضع معاملاتی عکس حالت قبلی است. به عنوان مثال، سرمایه‌گذاری که با استفاده از قرارداد آتی وارد معاملۀ خرید زعفران به تحویل ماه آبان شده است، می‌تواند موضع معاملاتی خود را در شهریور تغییر داده و به فروش زعفران به تحویل آبان اقدام نماید. مجموع سود و زیان نیز به وسیلۀ تغییرات ایجاد شده در قیمت آتی دارایی تا شهریور محاسبه می‌شود.

مشخصات قرارداد آتی
هنگام انعقاد یک قرارداد آتی، بورس باید جزئیات توافق‌نامه بین دو طرف، مخصوصاً نوع دارایی، اندازۀ قرارداد، مکان تحویل و زمان تحویل را دقیقاً مشخص نماید که در ادامه به تشریح هر کدام پرداخته می‌شود.
دارایی پایه: در صورتی که دارایی مورد نظر در قرارداد، کالا باشد، لازم است که شرایط قابل قبول چون کمیت و کیفیت دارایی موضوع قرارداد از پیش توسط بورس تعیین شود. در مورد دارایی‌های مالی که موضوع قراردادهای آتی قرار می‌گیرند، معمولاً نیازی به تعیین ویژگی‌ها و مشخصات نیست.
اندازۀ قرارداد : اندازۀ قرارداد را حجم دارایی که طی قرارداد باید تحویل داده شود، مشخص می‌کند. به عبارت دیگر، مقدار استاندارد شدۀ دارایی پایه را به اصطلاح «اندازۀ قرارداد» می‌گویند.
ماه‌های تحویل: بورس باید دورۀ دقیق زمان تحویل کالا را مشخص سازد. ماه‌های تحویل از یک قرارداد به یک قرارداد دیگر متفاوت است. این ماه‌ها توسط بورس با توجه به نیازهای معامله‌گران تعیین می‌شود. بورس زمان شروع و آخرین روز انجام معامله برای هر قرارداد آتی خاص را تعیین می‌کند.
محدودیت‌های تغییرات قیمت: بورس‌ها در بسیاری از موارد محدودۀ تغییرات روزانۀ قیمت را نیز تعیین می‌کنند، تا مانع نوسانات شدید قیمت‌ها شوند. هدف از این محدودیت‌ها، جلوگیری از تأثیر بیش از حد سفته‌بازان بر بازار است.

تحویل
تسویۀ فیزیکی: تسویۀ نهایی قرارداد آتی از طریق انتقال دارایی پایۀ اعلامی توسط بورس و پرداخت ارزش بازار قرارداد آتی است.
نحوۀ تحویل: مکان تحویل کالا باید توسط بورس مشخص شود. این امر خصوصاً در مورد کالاهایی که هزینۀ حمل و نقل بالایی دارند، اهمیت زیادی پیدا می‌کند.
تسویۀ نقدی: تسویۀ نهایی قرارداد آتی به طور نقدی بر اساس آخرین قیمت تسویۀ روزانه است که منجر به سقوط تعهدات طرفین می‌شود. برخی قراردادهای آتی صادره بر دارایی مالی مثل قرارداد آتی شاخص به صورت نقدی تسویه می‌شوند؛ چرا که تحویل دارایی پایه یعنی تحویل یک پرتفوی ۵۰۰ سهمی غیرممکن است.

هم‌گرایی قیمت آتی با قیمت نقد
هر چه زمان سررسید قرارداد آتی نزدیک‌تر می‌شود، قیمت قرارداد آتی به سمت قیمت نقد دارایی پایه میل می‌کند و در سررسید، قیمت قرارداد آتی با قیمت نقد برابر می‌شود.

نمودار (۱): رابطۀ بین قیمت قرارداد آتی و قیمت نقد قبل از تاریخ سررسید

قراردادهای باز یا " Open Interest " تعداد قراردادهای باز را نشان می‌دهد. قراردادهای باز آن دسته از قراردادهای آتی است که موضع معاملاتی معامله‌گر در پایان روز همچنان باز است؛ یعنی آن قرارداد سررسید نشده یا تحویل آن صورت نگرفته و یا با موضع معاملاتی معکوس، مسدود نشده است.

در این مطلب، ساز و کار بازارهای آتی توضیح داده شد. در مطلب بعد، نقش حساب ودیعه که برای معامله‌گران بازارهای آتی از اهمیت ویژه‌ای برخودار است، تشریح خواهد شد.

بازار آتی کالا چیست؟

قراداد آتی و اختیار معامله را با خبرگان سهام تجربه کنید.

بازار مشتقه جدیدترین زیر مجموعه بازار بورس کالا است. بازاری که با توجه به نیازهای بازار و ماهیت خاص برخی کالاها به وجود آمده است. این بازار با کمک اوراق مشتقه، سبک جدیدی از بازار را شکل داده و طیف جدیدی از سرمایه داران را وارد بازار کرده است. اوراق مشتقه بورس کالا شامل «قراردادهای آتی» و «قراردادهای اختیار معامله» می‌شوند. روش کار بازار مشتقه به این صورت است که در ابتدا یک دارایی مشخص به عنوان دارایی پایه معرفی شده و قراردادها روی آن منتشر و تعریف می‌شوند. محصولات ارزشمند کشاورزی مثل زعفران، پسته و زیره، فراورده‌های نفتی، انواع فلزات و سکه، همگی می‌توانند به عنوان یک دارایی پایه انتخاب شوند. بازار مشتقه طیف وسیعی از افراد را به سرمایه‌گذاران خرد تبدیل خواهد کرد. دو قرارداد تعریف شده در بازار مشتقه شامل مزایای قابل توجهی می‌شوند؛ مزایایی از جمله پوشش دادن ریسک، امکان خرید و فروش استقراضی دارایی‌ها و همچنین تضمین معاملات به وسیله اتاق پایاپای بورس.

قرارداد آتی» قراردادی است که بر اساس آن فروشنده متعهد می‌شود در سررسید معین. مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمت مشخص بفروشد و در مقابل, طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود همان کالا با همان مشخصات را در سررسید معین بخرد و برای اینکه هر دو طرف به تعهدات خود عمل کنند باید مبلغی را به عنوان وجه تضمین اولیه نزد اتاق پایاپای بگذارند که متناسب با تغییرات قیمت آتی باید این وجه تضمین اولیه را تعدیل کنند.

اختیار معامله شامل دو نوع قرارداد اختیار معامله خرید ( Call Option ) و اختیار معامله فروش ( Put Option ) م یباشد که در این بروشور آموزشی به اختصار “کال” به جای اختیار معامله خرید و“پوت” به جای اختیار معامله فروش استفاده خواهد شد.

بازار مشتقه بورس کالا

اگر بخواهیم بورس کالا و انواع مختلف بازارهای بورس کالا یعنی بازار مشتقه بورس کالا را در یک نگاه توضیح دهیم، شکل زیر گویای این مطلب خواهد بود.

همان‌طور که در شکل بالا مشخص شده است بازار فیزیکی، بازار فرعی، بازار مشتقه و بازار مالی از اجزای مهم بورس کالا هستند. در ادامه بازار مشتقه بورس کالا مورد بررسی قرار خواهد گرفت:

بازار مشتقه را نوع جدیدی از بازار بورس کالا می‌توان تعریف کرد که با توجه به نیاز بعضی بازارها و ماهیت کالاها دست به تعریف ابزار جدیدی برای معامله این کالاها زده است. این بازار از ابزارهایی مانند قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله برای تعریف جدیدی از معاملات بورس کالا با هدف شکل‌گیری بازار برای طیف جدیدی از سرمایه‌گذاران شکل گرفته است. در این بازار یک دارایی پایه که قراردادها بر روی آن منتشر می‌شوند، تعریف می‌شود. این دارایی پایه می‌تواند محصولات کشاورزی، انواع فلزات و انواع فراورده‌های نفتی باشد. در ایران نخستین بازار قراردادهای آتی بر روی سکه و محصولات کشاورزی مانند زعفران شکل گرفت. رفته ‌رفته در این نوع معاملات محصولات دیگری نظیر پسته و زیرِه نیز افزوده شد. مخاطبان این بازار طیف بزرگ‌تری از سرمایه‌گذاران خرد هستند که تمایل به سرمایه­‌گذاری در این ابزار جدید را دارند.

مزایای قراردادهای مشتقه

• پوشش ریسک
• امکان خرید و یا فروش استقراضی دارایی
• تضمین معاملات توسط اتاق پایاپای بورس

انواع اوراق مشتقه بورس کالا:

• قرارداد آتی (Futures Contracts):

قراردادی است که در آن دوطرف تعهد می‌کنند که در یک تاریخ مشخص (تعیین شده طبق ضوابط رسمی بورس) و با یک قیمت مشخص (تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی بورس) یک کالا با کیفیت مشخص (تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی بورس) را مبادله کنند در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند خریدار معمولاً نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید این قراردادها در بازارهای رسمی یا بورس انجام می‌گیرند و به نوعی نوسان‌های شدید قیمت کالا در آینده را کاهش می‌دهند. در این نوع قرارداد، پول، کالای مورد معامله تا زمان تحویل پرداخت نمی‌شود ولی هر دوطرف معامله برای حسن انجام معامله هنگام عقد قرارداد، ودیعه‌ای به اتاق پایاپای به‌عنوان وجه تضمین حسن انجام قرارداد می‌سپارند. لازم به ذکر است که در بورس کالای ایران در حال حاضر قراردادهای آتی تنها روی سکه طلا، زیره سبز ، پسته و زعفران معامله می‌­شوند. در بورس اوراق بهادار نیز قراردادهای آتی در خصوص برخی از سهم ها و شاخص سهام نیز وجود دارد. مشتری متقاضی انجام معامله آتی از طریق کارگزار خود و با پرداخت درصد بسیار کمی از وجه کالا وارد معامله شده و با اتخاذ موقعیت‌های خرید یا فروش اقدام به دادوستد کالا از زمان اولین روز معاملاتی تا زمان سررسید قرارداد می‌نماید. فرآیند انجام معاملات آتی در بورس کالا مختصرا به شرح زیر است:

1. مراجعه مشتری به یکی از کارگزاران معاملات آتی شرکت بورس کالا و ثبت‌نام و گرفتن کد مشتری.
2. افتتاح حساب مشترک با بورس کالا در بانک معرفی‌شده از سوی بورس.
بازار آتی کالا چیست؟
3. درخواست خرید یا فروش یکی از قراردادها و اتخاذ یکی از موقعیت‌های خرید یا فروش در بازار معاملات آتی.
4. انجام معاملات روزانه بر روی موقعیت معاملاتی اتخاذ شده به نحوی که مشتری می‌تواند تا زمان سررسید قرارداد، به دفعات کالا را خرید و فروش کرده و با توجه به نرخ‌های روز از سود مورد نظر بهره‌مند گردد.

• قرارداد اختیار معامله (Options):

اختیار معامله یک ابزار مشتقه در مباحث مالی است. اختیار معامله یک قرارداد قانونی است که توسط یک فروشنده به یک خریدار در ازای مبلغ معینی فروخته می‌شود. خریدار این قرارداد آنگاه این اختیار را به دست می‌آورد که یک دارایی‌ (اعم از سهام یا کالا) را تا مدت مشخصی به مبلغ تعیین شده‌ای بخرد یا بفروشد. قرارداد اختیار معامله به دو نوع کلی اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می‌شود. در هر کدام از این دو نوع قرارداد، دو طرف خریدار و فروشنده با یکدیگر وارد معامله می‌شوند.

این نوع اختیار معامله به خریدار این اجازه را می‌دهد که مقدار مشخص از یک دارایی را در آینده، در زمانی مشخص و به‌ قیمتی معین خریداری کند. به‌عنوان ‌مثال فرض کنید قرارداد اختیار معامله‌ی خرید با دارایی پایه سکه در شرکت بورس کالای ایران قابل معامله است. قیمت هر سکه در بازار نقدی در دی ‌ماه ســال ۹۵ برابر۹۵۰هزار تومان است. چنانچه فردی اختیار خرید مذکور را با قیمت اعمال ۹۵۰ هـزار تومان برای سررسید اسفند ۹۵ به قیمت ۵۰ هزار تومان (قیمت اختیار معامله) خریداری کند، پایان اسفند سال۹۵، این فرد حق دارد هر سکه را با قیمت ۹۵۰ هزار تومان از فروشنده اختیار معامله خریداری کند. حال چنانچه قیمت نقدی سکه تا زمان سررسید به یک میلیون و ۶۰ هزار تومان رسیده باشــد، خریدار اختیار معامله به ازای هر ســکه، ۱۱۰هزار تومان سود می‌کند (البته با در نظر گرفتن هزینه خرید اختیار و کسر ۵۰ هزار تومان، در کل معادل۶۰ هزار تومان ســود می‌کند) و چنانچه قیمت نقدی سکه تا زمان سررسید به ۹۰۰ هزار تومان رسیده باشد، خریدار اختیار معامله از حق خرید خود استفاده نمی‌کند و اختیار معامله را اعمال نمی‌کند (چراکه می‌تواند در بازار، ســکه را به قیمت کمتر بخرد) و در نتیجه فقط زیانی معادل ۵۰ هزار تومان (هزینه خرید اختیار که در ابتدای انعقاد قرارداد پرداخته بود) را متحمل می‌شود.

ایــن نوع اختیار معامله به خریدار خود این اجــازه را می‌دهد که مقدار مشخص از یک دارایی را در آینده در زمانی مشخص و با قیمتی معین به فروشنده اختیار معامله بفروشد. به‌عنوان‌ مثال فرض کنید قرارداد اختیار معامله‌ فروش با دارایی پایه سکه در شرکت بورس کالای ایران قابل معامله است. قیمت هر سکه در بازار نقدی در دی ‌ماه ســال ۹۵ برابر ۹۵۰ هزار تومان است. چنانچه فردی اختیار فروش مذکور را با قیمت اعمال ۹۵۰ هزار تومان برای سررسید اسفند سال ۹۵، به قیمت ۳۰ هزار تومان (قیمـت اختیار معامله) خریداری کند، پایان اسفند ۹۵ این فرد حق دارد هر سکه را با قیمت ۹۵۰ هزار تومان به فروشنده اختیار معامله بفروشد. حال چنانچه قیمت نقدی سکه تا زمان سررســید به ۸۵۰ هزار تومان رسیده باشد، خریدار اختیار معامله فروش روی هر قرارداد ۱۰۰ هزار تومان ســود می‌کند (که البته با در نظر گرفتن هزینه خرید اختیار به مبلغ ۳۰ هزار تومان، در کل معادل ۷۰ هزار تومان سود می‌کند) و چنانچه قیمت نقدی سکه تا زمان سررســید به یک میلیون تومان رسیده باشــد، بدیهی است خریدار اختیار معامله از حق فروش خود استفاده نمی‌کند و اختیار معامله را اعمال نمی‌کند (چراکه می‌تواند در بازار سـکه را به قیمت بیشتری بفروشد) و در نتیجه در این حالت تنها زیانی که وی متحمل می‌شود، مبلغ ۳۰هزارتومانی است که بابت خرید اختیار در ابتدای انعقاد قرارداد پرداخته بود. همچنین در خصوص قراردادهای اختیار معامله توجه به نکات زیر حائز اهمیت است.

محاسبه قیمت پایانی

اگر قرارداد اختیار معامله‌ای در یک روز معاملاتی معامله شــود، قیمت پایانی قرارداد اختیار معامله، میانگین وزنی قیمت معاملات انجام‌ شده طی آن روز معاملاتی اســت، ولی اگر در آن روز معاملاتی، قراردادی معامله نشود، قیمت پایانی قرارداد اختیار معامله در روز کاری قبل به‌عنوان قیمت پایانی در نظر گرفته خواهد شد که در صورت عدم انجام معامله به‌صورت متوالی در آن نماد، این روند (استفاده از قیمت پایانی روز قبل) حداکثر تا دو روز کاری ادامه خواهد داشت، پس‌ازآن، بورس قیمت پایانی قرارداد اختیار معامله را براساس قیمت پایانی قراردادهای زیرگروه هم ماه آن نماد یا به‌صورت تئوریک محاسبه می‌کند.

تسویه معاملات

معاملات قراردادهای اختیار معامله در شرکت بورس کالای ایران در تاریخ سررسید هر قرارداد تسویه می‌شوند. بدین معنی که در پایان یک روز معاملاتی، ارزش قراردادهای اختیار معامله‌ شده (معادل حاصل‌ضرب قیمت اختیار در حجم قرارداد) از حساب خریدار اختیار کسر و به‌حساب فروشنده اختیار واریز می‌شود. کارمزدهای معاملاتی نیز از حساب خریدار و فروشنده کسر و به حساب بورس، سازمان و کارگزار مربوطه واریز خواهد شد.

تحویل

با توجه به اینکه سبک اعمال قراردادهای اختیار معامله در شرکت بورس کالای ایران اروپایی است، در سررسید، خریدار می‌تواند درخواست اعمال خود را به بورس ارائه دهد. ارائه درخواست اعمال به معنی آغاز انجام فرآیند تخصیص است. پس از پایان معاملات و پس از پایان مهلت ارائه درخواست اعمال، بورس کلیه فروشندگانی را که طرف مقابل ایشان، درخواســت اعمال خود را به بورس ارائه کرده باشد، مشخص می‌کند. فروشندگان متعهد به تحویل دارایی پایه به‌اندازه حجم قرارداد خود هستند. دو حالت در اینجا متصور است:

1. کلیه فروشندگان تعهدات خود را ایفا نموده و رسید انبار یا دارایی پایه را تحویل داده‌اند؛ در این صورت قرارداد خریدارانی که ارزش قرارداد به همراه کارمزدهای مربوطه را واریز نکرده باشند، ملغی خواهد شد.
2. بخشی از فروشندگان نکول کرده و تعهدات خود را ایفا کرده‌اند؛ در این صورت سه حالت متصور است:

• تعداد نکول فروشندگان برابر تعداد خریدارانی باشد که تمایل به تسویه نقدی دارند و در نتیجه ارزش قرارداد بــه همراه کارمزدهای مربوطه را واریز نکرده‌اند. در این صورت خریدارانی که تسویه نقدی شده‌اند، مقابل فروشندگانی که نکول کرده‌اند قرار می‌گیرند. در این شرایط، فروشنده، درصدی از ارزش قرارداد را به همراه مابه‌التفاوت قیمت اعمال و قیمت نقد دارایی پایه به خریدار پرداخت می‌کند.
• تعداد نکول فروشندگان بیشتر از تعداد خریدارانی باشد که تمایل به تسویه نقدی دارند. فرض کنید ۱۰ قرارداد در یکی از نمادها منجر به اعمال‌شده اســت. هر نفر یک قرارداد دارد. (۱۰ خریدار و ۱۰فروشنده) فرض کنید از ۱۰ قرارداد، چهار نفر از فروشندگان نکول کرده باشند و یک نفر از خریداران تمایل به تسویه نقدی داشته باشند. در این حالت ۶ فروشنده و ۶ خریدار وارد فرآیند تحویل می‌شوند و خریداران، کالا را از فروشندگان تحویل می‌گیرند. قرارداد چهار فروشنده تسویه نقدی می‌شود و فروشندگان موظف به پرداخت درصدی از ارزش قرارداد به همراه مابه‌التفاوت قیمت اعمال و قیمت نقد دارایی پایه خواهند بود.
• تعداد نکول فروشندگان کمتر از تعداد خریدارانی باشد که تمایل به تسویه نقدی دارند. مثال مورد قبل را با این فرض شرح می‌دهیم که از ۱۰ قرارداد، دو نفر از فروشندگان نکول کرده باشند و ۶ نفر از خریداران نیز تمایل به تسویه نقدی داشته باشند و وجوه لازم را واریز نکنند، دو نفر از آن ۶ خریدار در مقابل دو فروشنده‌ای که قرارداد خود را نکول کرده‌اند قرار خواهند گرفت و تسویه نقدی خواهند شد؛ اما اتاق پایاپای به چهار نفر باقی‌مانده از خریداران مهلت مجدد خواهد داد، تــا ارزش قرارداد به همراه کارمزدهای مربوطه را واریز کنند. فرض کنید یک نفر وجوه را واریز کند. در این حالت ‍پنج خریدار و پ‍نج فروشنده وارد فرآیند تحویل می‌شوند و خریداران، کالا را از فروشنده تحویل می‌گیرند. قرارداد سه خریدار نیز ملغی می‌شود و فروشنده مقابل آن‌ها متعهد دیگری نخواهد داشت.

نکاتی کلی در خصوص معاملات بازار مشتقه بورس کالا

افراد حقیقی (با حداقل ۱۸ سال سن) و حقوقی برای شروع فعالیت در معاملات بازار مشتقه، می‌بایست به یکی از شرکت‌های کارگزاری که مجوز معاملاتی قراردادهای مشتقه را در شرکت بورس کالای ایران داشـته باشند، مراجعه و درخواست کد کنند. شایان ذکر اســت مشتریان فقط با یک کارگزاری مجاز به انجام این معاملات هستند و در صورت تمایل به تغییر کارگزاری خود، باید فرم درخواست انتقال کد معاملاتی را تکمیل و آن را به کارگزار مورد نظر خود ارائه کنند.

مشتریان برای فعالیت در معاملات قراردادهای بازار مشتقه بورس کالا می‌بایست یک حساب در اختیار بورس نزد یکی از بانک‌های عامل (سامان، ملت و رفاه) افتتاح و آن را به شرکت کارگزاری معرفی کنند.

قبل از ثبت سفارش‌ها مشتری در فرم‌های ثبت سفارش، کارگزاران می‌بایست از واریز وجه تضمین لازم توســط مشتریان، متناسب با موقعیت‌های ایشان اطمینان حاصل کنند. کارگزاران موظف‌اند کلیه سفارش‌های هر مشتری را در فرم‌های ثبت سفارش که توسط بورس ابلاغ می‌شود، ثبت کنند. سفارش‌ها می‌توانند به‌صورت کتبی، تلفنی، از طریق اینترنت یا سایر روش‌های تعیین ‌شده توسط بورس انجام شوند.

کارمزدهای بازار قراردادهای مشتقه بورس کالای ایران

کارمزد معاملات قراردادهای اختیار معامله

کارمزد تسویه و تحویل معاملات قراردادهای اختیار معامله

کارمزد معاملات قراردادهای آتی

کارمزد تسویه و تحویل معاملات قراردادهای آتی

شرایط پذیرش دارایی پایه در بازار قراردادهای مشتقه بورس کالای ایران

دارایی پایه از بین محصولات پذیرفته‌شده در بورس کالای ایران و یا کالاهای دارای بازار نقدی قوی به تشخیص هیئت پذیرش، انتخاب می‌گردد. قرارداد آتی قابل معامله در بورس بر اساس قرارداد آتی پذیرش شده تعیین می‌شود. مشخصات قرارداد آتی به پیشنهاد بورس به تصویب هیئت پذیرش خواهد رسید. لازم به ذکر است، مشخصات قرارداد آتی باید شامل موارد ذیل باشد:

علی صابریان

از سال 1390 که مجموعه خانه سرمایه شروع به کار کرد با برگزاری ۳۱ دوره جامع آموزشی بلند مدت، بیش از ۶۰۰۰ تحلیلگر را وارد بازار سرمایه کرده‌ایم. تمام تلاش من و همکارانم ایجاد مرجعی برای آموزش واقعی و صحیح موفقیت مالی و سرمایه گذاری بوده است مرجعی که کمک می کند زندگی بهتری برای خود و اطرافیانمان بسازیم.