آشنایی با حقوق تجارت الکترونیکی
در روزگاران قدیم مردم برای برطرف ساختن نیازهای خود از مبادله کالا با کالا استفاده می کردند. شیوه معمول این گونه معاملات بدین ترتیب بود که فرد کالای مازاد بر نیاز خود را با کالای مورد نیاز خود مبادله می کرد. مشکلات این گونه معاملات انسان را بر آن داشت تا کالایی بیافریند که در مقابل آن هم نیازهای خود را برآورده سازد و هم بازیگر نقش یکی از عوضین معامله شود.
این احساس بالقوه پس از چندی بروز بیرونی یافت و سبب پیرایش کالایی بنام پول گردید، که این امر به نوبه خود بوجود آمدن تحولی شگرف را در تجارت نوید می داد. همزمانی این تحول با رواج اندیشه اصالت فرد و آزادی حاکمیت اراده سبب پیدایی قراردادهای تجاری به شکل امروزی گردیده اما منش فزون طلب و منفعت محور انسان به قراردادهای کتبی ارضا نشد و بعد از آن دیری نپایید که ارمغان دنیای مدرن یعنی تجارت الکترونیک بعد از اختراع وسایلی مانند تلفن ، دورنگار و . از درون دنیای پرآشوب تجارت سر برآورد.همزمانی گسترش این تجارت نوین و طرح جهانی سازی اقتصاد و پیوستن جوامع مختلف به این طرح و نیز گسترش روز افزون کاربران شبکه جهانی اینترنت ، این تجارت نوین را به تجارتی فرا سیستمی مبدل ساخت بطوریکه امروزه خود را به عنوان امری اجتناب ناپذیر در متن زندگی انسان امروز جا داده است.قرار گرفتن در دهکده جهانی ما را ناگزیر به مهیا نمودن زیرساختهای لازم تجارت الکترونیکی می سازد و عدم توجه به این قانونمندیهای نوین در آینده ای نه چندان دور فاجعه آمیز خواهد بود.
یکی از مفاهیم تجارت الکترونیک حذف مرزها، گمرک ها و واسطه ها و تبدیل شدن به یک دهکده جهانی می باشد. در تجارت الکترونیک مرزی وجود ندارد و هیچ فرقی نمی کند که افراد اجناس خود را از یک مغازه در نزدیکی محل سکونت و یا از مغازه ای در قاره ای دیگر خریداری کنند. تجارت الکترونیکی باعث افزایش سرعت و حجم مبادلات بازرگانی گردیده و به مشکل محسوسی سبب کاهش هزینه خریدار و تولید کننده ، صرفه جویی زمان ، جذب بیشتر ، حذف واسطه ها و در نهایت سود بیشتر می شود. در این تجارت فضای طبیعی به فضایی مجازی تبدیل گشته و انسان ما بدون قرار گرفتن در محدودیتهای زمان و کلان می توانند با امکانت پیشرفته امروز معاملات خود را بصورت الکترونیکی انجام دهند. در این میان ما به عنوان عنصری فعال و موثر در نظام جهانی باید به دو سلاح مجهز شویم 1 اقتصادی پویا و فعال 2 قانونمندی و ضوابطی نوین و از پیش تعیین شده چرا که اگر این امر محقق نگردد برخورد انفعالی خود موجب بروز خسارات جبران ناپذیری به اقتصاد کشور می گردد. این دغدغه ها و تبعات سیستمیک این تجارت نوین ما را بر آن داشت که به کاوشی حقوقی حول و حوش این مقوله بپردازیم لذا در این مقاله سعی شده است که تعریفی اجمالی از حقوق این فناوری نوظهور ارایه گردد و پس از آن مبانی حقوقی این تجارت نوین و امضای الکترونیکی و در ادامه قراردادهای الکترونیکی همراه با آثار حقوقی هر کدام مورد کاوش و بررسی قرار گیرد.
1 تعریف حقوق تجارت الکترونیک
حقوقی است که ناظر بر جریان خرید و فروش بین تولید کننده و مصرف کننده (B2G) یا معامله بین دو تولید کننده (B2B) و یا معامله بین دو مصرف کننده (C2C) در فضای الکترونیکی است.
البته باید خاطرنشان کرد که در حال حاضر بهترین روش این تجارت در شاخه بین تولید کننده و مصرف کننده (Business to consunem) در حال جریان است که این امر ناشی از ضعف زیرساختها و محدودیتهای تجارت الکترونیک در کشور ما است.
2 مبنای حقوق تجارت الکترونیک :
همانطور که در ابتدای بحث به آن اشاره شد همراه با ورود پول به صحنه تجارت کم کم قراردادها نیز وارد این صحنه گردید چه در گذشته و چه در امروز رسم متداول آنست که قراردادها به صورت سند مکتوب به مراجع ذی ربط ارایه می گردد که این ویژگی از دو نظر قابلیت بررسی دارد:
1 از نظر اثبات سند: این ویژگی ناظر به بودن یا نبودن قرارداد در عالم خارج است.
2 از نظر انتساب سند: بعد از اینکه وجود خارجی سند اثبات گردید باید مشخص گردد که این سند متعلق به کیست تا احکام نسبی بودن قراردادها راجع به آن اجرا گردد.
بنابرآنچه ذکر شد، چنانچه بخواهیم قراردادی را در عالم حقوق دارای آثار حقوقی بدانیم هم باید وجود داشته باشد و هم منتسب به اشخاص معینی باشد. همین رویه در تجارت الکترونیک نیز جاری و ساری است، با این تفاوت که در تجارت الکترونیک ، سند نوشته در دست ندایم و هر جا سخن از اسناد کتبی می رود پیام داده ای جایگزین آن می گردد و اسناد از جایگاه قدیمی خود یعنی کاغذ به مکان جدید خویش یعنی رایانه انتقال یافته اند موید این مطلب ماده 1قانون نمونه تجارت الکترونیک است که چنین مقرر می دارد « این قانون برای هر نوع اطلاعاتی که به صورت پیام داده ای جهت فعالیتهای تجاری استفاده گردد، اعمال می شود» و در ادامه در تعریف پیام داده ای در بند 9 ماده 2 قانون نمونه تجارت الکترونیک چنین اشعار می دارد: (پیام داده ای به معنای اطلاعاتی است که بوسیله عملیات الکترونیکی تولید ، دریافت و یا ذخیره می گردد). ناگفته هویدا است که مبنای اصلی حقوق تجارت الکترونیک شناسایی حقوق پیام داده ای است ، چرا که اگر مطلوب ما همسانی قرار داد الکترونیکی با قرار داد کتبی است باید حقوق پیام داده ای اعم از تولید ، دریافت ، و یا ذخیره را در هر سامانه الکترونیکی به رسمیت بشناسیم که این امر به نوبه خود نیازمند تعبیه سازکارهای حقوقی و فنی در این مقوله است.
3 امضای الکترونیکی
امضا به معنای پایان رساندن یا نافذ دانستن امری در عالم تعریفی اجمالی از سود مرکب خارج است. امضا در معنای مصطلح عبارتست از نوشتن نام یا نام خانوادگی یا علامت خاصی که هویت صاحب علامت است و در ذیل اسناد و اوراق (عادی یا رسمی) متضمن وقوع معامله (برگرفته شده از کتاب ترمینولوژی حقوق ، دکتر لنگرودی) از آنچه در مورد امضا گفتیم مشخص می گردد که هیچ سندی در علام حقوق اعتبار ندارد مگر اینکه دارای علامتی باشد دال بر صدور آن از جانب مرجع مسلم الصدور آنچه در مورد اهدافی که امضا در ذیل نوشته ها دنبال می کند می توان به اهدافی مانند رسمیت یافتن اسناد، تایید اسناد و قطعیت یافتن اسناد اشاره کرد که برخی از نویسندگان بر این اهداف صحه گذارده اند اما باید غافل از این امر نبود که امضا فارغ از اهداف ذکر شده مبین قصد انشاء فرد در انعقاد قرار داد است بطوری که اگر سندی امضا نگردد در حقیقت فرد قصد بوجود آوردن آن را نداشته و قرار داد کان لم یکن تلقی می گردد. این امر آنچنان بدیهی است که در ماده 223 قانون تجارت قانونگذار آن را جزء شرایط مشکلی برات قرار نداده و مهر و امضا را داخل در ماهیت نوشته برات دانسته است . اما تابحال آنچه گفتیم راجع به ویژگی ها مقررات حاکم بر اسناد کتبی بود لذا ما که داعیه دار همسانی سند الکترونیکی با سند کتبی هستیم قهرا باید امضای الکترونیکی را همانند امضای کتبی جزء شرایط صحی سند الکترونیکی به حساب آوریم.
البته این نکته را هم باید در نظر داشت که امضا حتما ناظر به شکل یا علامت خاصی نیست، بلکه هر علامت یا رمزی که مبین قصد انشاء فرد در قرار داد باشد در تجارت الکترونیک پذیرفتنی است، همین نگرش ما را به سمت و سوی پذیرش امضای دیجیتال در عبارت الکترونیک سوق می دهد. امضای دیجیتال شامل یک رشته داده های ریاضی همراه شخص معین است که معمولا این امضا به شکل رمزی است که محتوای پیام و هویت امضا کننده را تصدیق می کند ، به نظر می رسد که امضای دیجیتال مشکلات امضا را در محیط الکترونیکی تا حدودی مرتفع کند چرا که اگر امضایی به شکل خطوط گرافیکی صورت گیرد ابتدا به صورت او (o) و سپس با اختلاف ولتاژ وارد رایانه شده و در حافظه تاثیر می گذارد سپس این اثر به شیوه الکترونیکی وارد رایانه مقصد شده و در آنجا مجددا به همان صورت اولیه باقی می ماند و این امضاء ، امضای حقیقی فرد نمی باشد اگر چه برخی از حقوقدانان امضای فوق را به شرط پذیرش عرف امضا تلقی می کنند، لکن باید این نکته را هم مطمح نظر داشت که در بعضی از سامانه های رایانه ای برای کنترل صحت امضا فناوریهایی بوجود آمده که مشکل انتساب امضا مرا حل می کند، نمونه این فناوری پن اوپ (Pemop) است که در آن از فناوری زیست سنجی قلم (pen Biometrics) استفاده شده است.
● قراردادهای الکترونیکی و آثار حقوق مترتب بر آنها
الف تعریف عقد و قرارداد:
ماده 183 قانون مدنی در تعریف عقد چنین اشعار می دارد «عقد عبارتست از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد» از طرفی ماده 191 قانون مدنی چنین مقرر می دارد « عقد محقق می شود به قصد انشاء به شرط مقرون بودن به چیزی که دلالت بر قصد کند» بنابراین ، آنچه در تحقق ارکان عقد شرط است اشتراک دو یا چند اراده در بوجود آوردن امری اعتباری به نام عقد است. همچنین می توان در تعریف قرار داد چنین گفت، که قرار داد توافقی است بین اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی به شرطی که طرفین اهلیت انعقاد قرارداد رادارا باشند و به موجب قانون از آن حمایت گردد. بنابرآنچه گذشت می توان نتیجه گرفت که هم در عقد و هم در قرار داد قصد انشای ضروری است و طرفین با ایجاب و قبول قصد خود را بروز می دهند.
و هر عقدی مرکب از دو عنصر ایجاب و قبول است بدین معنا طرفی که می خواهد عقد را منعقد کند ایجاب عقد را انجام می دهد و طرف دیگر آن را قبول می کند که هر کدام از این ایجاب و قبول مشتمل بر الفاظی است که دلالت بر ایجاب و قبول می کند. آنچه مسلم است آنست که در تحقق ایجاب و قبول ممکن است قصد طرفین کتبی یا شفاهی ، لفظی یا عملی و یا به طریقه مدرن یعنی به روش الکترونیکی ابراز گردد. ایجاب و قبول الکترونیکی باعث بوجود آمدن قراردادهای آن لاین (on line) در عرصه این فناوری گردیده است (آن لاین همان ارتباط شبکه ای با رایانه های دیگران است.) ایجاب و قبول الکترونیکی در قراردادهای آن لایل بدین صورت است که فرد پیام داده ای خود را به سامانه رایانه ای مقصد ارسال می دارد و کسی که در مقصد است از ایجاب فرد مطلع می گردد، موید این امر ماده 11 قانون نمونه آنیسترال (uncitral) راجع به عبارت الکترونیک است که مقرر می دارد. « در بستر و روند انعقاد قرارداد ، ایجاب و قبول را می توان از طریق پیام داده ای ابراز کرد مگر اینکه طرفین خلاف آنرا مقرر کرده باشند.»
ب) غره بیان ایجاب و قبول:
در قرار دادهای آن لاین دو حالت متصور است:
1 در حالت اول فرد پیام داده ای خود را به قصد خاص ارسال می دارد برای نمونه، سفارش کالایی را به فروشگاهی خاص می دهد در اینجا تنها فروشگاه مورد نظر است که باید قبول را اعلام کند و تعهد خود را مبنی بر ارسال کالا ایفا نماید. در اینجا ایجاب صریحا متوجه همان فروشگاه خاص است.
2 در حالت دوم فرد، ایجاب خود را منحصر به شخص یا محل خاصی نمی کند بلکه شاید میلیونها نفر را مخاطب خود قرار می دهد این امر شبیه عقد جعاله در فقه امامیه است که در آن عامل جعاله شخصی نیست لذا در اینجا هر فردی که تعهد را انجام دهد باید در مقابل انجام تعهد عوض به او ستردگردو نمونه این امر پرونده ای جنجالی مشهور به پرونده کارلیل در انگلستان بود که خوانده دعوی داروی ضد آنفلوانزایی ساخته و شرط کرده بود که هر کس پس از خوردن دارو به آنفلونزا دچار شود به او 500 پوند خواهد داد. فردی پس از استعمال دارو به آنفلوانزا مبتلا و به تبع آن دعوایی در دادگاه مطرح و خواستار غرامت 500 پوندی شد در نهایت پس از کش و قوس های فراوان قاضی به نفع خواهان رای صادر کرد با این استدلال که این ایجاب ، ایجابی به همه جهانیان بوده و متعهد باید از عهده پرداخت غرامت برآید.
ج) اعمال حق خیار در عقود الکترونیکی:
بحث خیارات عقود الکترونیکی بخصوص در بیع الکترونیکی از حوزه هایی است که تاکنون کسی در مورد آن بررسی جدی انجام نداده و در بحث فشرده ما نیز نمی گنجد اما مختصرا باید اشاره کرد که برخی از حقوقدانان ، قایل به عدم تاثیر و ناکارآمدی بعضی از خمیارات در تجارت الکترونیک می باشند. یکی از این خیارات مذکور ، خیار مجلس است که ماده 397 قانون مدنی در مورد آن چنین مقرر می دارد: «هر یک از متبابعین بعد از عقد ، فی المجلس و مارام که متفرق نشده اند اختیار فسخ معامله را دارند.» پس از روشن شدن مفهوم خیار مجلس لازم به توضیح است آنچه باعث اعمال این خیار می گردد رابطه روحی و عاطفی بین متعاملین است و از آنجا تعریفی اجمالی از سود مرکب که در تجارت الکترونیک این موضوع منتفی است بنابراین اعمال خیار نیز منتفی خواهد بود.
د مسیولیت مدنی در تجارت الکترونیک
یکی دیگر از ابعاد مسکوت تجارت الکترونیک است که کار بس جدی را در این زمینه می طلبد چرا که اگر در ارسال داده ها اشتباهی صورت گیرد و یا رایانه دچار مشکل نرم افزاری می گردد مطمینا به طرف مقابل خسارت(مادی و معنوی) وارد می آید، که در این فرض با عنایت به مسیولیت مبتنی بر تفصیر ، فرد مقصر باید از عهده خسارات وارده اعم از مادی و معنوی برآید البته آنچه بدیهی است آنست که پیش بینی ضمانت اجرا در مفاد قرار دارد در مواردی اعم از تخطی از مفاد قرارداد و یا خسارات وارده باعث عدم اثبات تقصیر از سوی زیان دیده است.
آنچه در این مجال از آن سخن به میان آمد نمایی بود اجمالی از تجارت الکترونیک و قواعدی که باید بر آن حکمفرما گردد تا ضمانت بقای آن را فراهم سازد . آنچه آشکار است آنست که قوانین قانون مدنی و یا قوانین خاص دیگر قابلیتهای پاسخگویی به نیازهای تجارت الکترونیک را ندارند و در این میان شفافیت و روشنگری قانونگذار و تدوین قانونی جامع و مانع، حلال معضلات حقوقی این تجارت نوین خواهد بود مضافا اینکه قوانین تخصصی ، سازمان قضایی خاص خود را می طلبد لذا باید در رسیدگی به دعاوی تجارت الکترونیک از دادرسان خبره ، اهل فن و آگاه به مسایل تجارت الکترونیک استفاده کرد.
۵ دلیل برای اینکه باید کتاب اثر مرکب را بخوانیم!
کسب سود در کمترین زمان ممکن.
ارتقای شغلی در کمتر از یک ماه.
شما هم این روزها به دنبال نتایج فوری هستید؟
در این مقاله بطور کامل نقشه راه برای کسب موفقیت و تحقق رویاها را بیان خواهم کرد، آنچه که باید از کتاب اثر مرکب آموخت. پس تا آخر، خواننده این مطلب باشید.
در دنیایی زندگی میکنیم که اکثرا به دنبال نتایج فوری هستیم . مثلا ترجیح می دهیم غذاهای حاضری بخوریم تا غذای خانه! چرا ؟ چون آماده کردنش طول می کشد، یا برای اینکه در کوتاه ترین زمان ممکن لاغر شویم یک سری رژیم غیراصولی میگیریم، حتی با اینکه ممکن است آسیب های جدی به بدنمان بزنیم؟
در واقع هرچه سریعتر به یک هدف برسیم عواقبش بزرگترخواهد بود. این تغییرات درازمدت هستند که به مراتب سودآورتر هستند. این یکی از کوچکترین نکاتیست که میتوانیم از کتاب اثر مرکب یاد بگیریم.
نگاه اجمالی به کتاب
این کتاب نوشته یکی از برجسته ترین نویسندگان و سخنرانان موفقیت هست. در این کتاب به ما توضیح میدهد چطور عادات و انتخابات روزانه ما اینده ما را تحت تاثیر قرار می دهد.او توضیح میدهد چطور انتخاب های روزانه درستی داشته باشیم ،چطور عادات بدمان را کنار بگذاریم و چطور عادات خوب را ایجاد کنیم . این کتاب به ما میگوید زندگی ما محصول انتخاب های لحظه به لحظه ی ماست .
هیچ کدام از ما دوست نداریم چاق شویم ، ورشکسته بشویم یا طلاق بگیریم ، ولی چرا این اتفاقات می افتد؟ اثر مرکب در واقع جادوی انتخاب های کوچک و به ظاهر کم اهمیت شماست که در گذر زمان نتایج بزرگ و عجیبی به همراه دارد. کتاب اثر مرکب و محتوای هدف گذاری آن به شکلی است که شما به عنوان خواننده این کتاب در هر شغل و هر سن و سالی که باشید،می توانید به فراخور نیازتان از آن بهره مند شوید و برای موفقیت و تداوم موفقیت از آن استفاده کنید.
دارن هاردی ادعای بزرگی میکند و میگوید مهم نیست چه چیزی یاد میگیرید یا ازچه استراتژی و تاکتیکی استفاده میکنید،موفقیت در نتیجه اثر مرکب به دست می آید.
دارن هاردی کیست؟
دارن هاردی نویسنده، مربی برجسته موفقیت، مشاور، سخنران و صاحب کسب‌وکار متولد 1 فوریه 1971 در کالیفرنیای آمریکاست. «اثر مرکب» مشهورترین کتاب هاردی است که در فهرست پرفروش‌ترین‌های مجله نیویورک‌تایمز قرار دارد. او در طول دوران حرفه‌ای خود 3 شبکه تلویزیونی موفق و بیش از هزاران برنامه تلویزیونی را تولید کرده است.
دارن هاردی به مدت 8 سال ناشر و سردبیر مجله موفقیت بود. چنین مشاغلی به دارن کمک کرد تا با داستان موفق‌ترین کارآفرینان و رهبران تجارت جهان از جمله ریچارد برانسون، استیو جابز، الون ماسک، جف بروز، مارک زاکربرگ، هاوارد شولتز، استیو وین و جک ولش آشنا تعریفی اجمالی از سود مرکب شود. به این ترتیب او روش‌ها و استراتژی‌های موفق‌ترین افراد را با درس‌ها و تجربیات شخصی‌اش ترکیب کرد تا بتواند الهام‌بخش و مربی میلیونها نفر از مردم دنیا باشد. هدف هاردی توانمندسازی و راهنمایی افراد تأثیرگذار بوده است.
به چه دلایلی باید این کتاب را بخوانیم؟
- به ما کمک میکند عادات بد خود را ترک کنیم.
- به ما یاد می دهد چطور عادات خوب را در زندگی خود ایجاد کنیم.
- با مطالعه این کتاب یاد میگیریم چطور انتخاب های خوبی داشته باشیم.
- ما را آگاه می سازد که چطور خودمان مسئول صد درصد زندگی خود هستیم.
- به ما نشان می دهد، چطور با انتخابات و تصمیمات روزانه، راه رسیدن به اهدافمان را پیدا کنیم.
بررسی فصل های کتاب
فصل اول «اثر مرکب»
نویسنده مثال مسابقه لاک‌پشت و خرگوش رو میزند و درباره اهمیت ثبات و پایداری می گوید. از نظر او ثبات و پایداری در یک چیز، کلید نهایی موفقیت است. سپس اثر مرکب را تعریف می کند و می گوید «اثر مرکب، اصل بدست آوردن پاداش‌های بزرگ از طریق مجموعه‌ای از انتخاب‌های کوچک و هوشمندانه است.»
سپس آن را به شکل یک فرمول توضیح میدهد . انتخاب‌های کوچک و هوشمندانه + پایداری + زمان = تفاوت‌های بنیادین.
سپس برای تاکید بر پایداری در زمان مثال های جالبی میزند.
مثال سکه جادویی. فرض کنید به شما و دوستتان میگویند که بین ۳ میلیون دلار پول نقد یا یک سکه یک سنتی که در یک ماه آینده ارزشش هر روز ۲ برابر میشود، یکی را انتخاب کنید. فرض میکنیم دوستتان ۳ میلیون دلار را انتخاب میکند و شما سکه یک سنتی را. روز پنجم دوستتان ۳ میلیون دلار دارد و شما ۶ سنت!
روز دهم تازه پول شما میشود ۵ دلار. اما همینطور که روزها میگذرند، تفاوت‌ها بیشتر خودشان را نشان میدهند. در روز بیستم آن سکه یک سنتی میشود ۵۲۴۳ دلار! ۵ هزار دلار شد. حالا فقط ۱۱ روز مونده و به قول نویسنده این جاست که قدرت جادویی اثر مرکب خودش را نشان میدهد. روز ۳۱ام فکر میکنید چقدر شده است ؟ حالا بیشتر از ۱۰ میلیون دلار ارزش دارد. یعنی حالا بیشتر از ۳ برابر ۳ میلیون دلار ارزش دارد.
این مثال نشان می دهد پایداری یک چیز در زمان چقدر میتواند نتیجه ارزشمندی داشته باشد. نکته اصلی فصل اول کتاب این است که تفاوت‌ها اول مشخص نیستند و تفاوت‌های بزرگ در آخر خودشان را نشان میدهند.
اگر به همه کارهایی که میکنید، یک نگاه درازمدت داشته باشید، خیلی از کارها را انجام نمی دهید. مثلا تغذیه کردن از فست‌فودها. شما امروز، فردا، یک هفته‌بعد، یک سال بعد، مدام مصرف میکنید و این ادامه پیدا میکند اما تا حالا فکر کردید که این اگر تا ۱۰ سال، تا ۲۰ سال آینده باشد، میتواند چه بلایی سرتان بیاورد؟ تغییرات اولش چشمگیر نیستند و آدم متوجه نمیشود اما وقتی به روز‌های آخر یک بازه زمانی مثلا ۳۰ ساله برسید،آن موقع،به‌وضوح ضررش را می‌بینید.
فصل دوم «انتخاب‌ها»
انتخاب‌ها ریشه دستاوردهای شما هستند. انتخاب‌های ما هستند که عادت‌های ما را می‌سازند. هر انتخابی که در طول روز میکنید، رفتاری رو شروع می کند که به‌مرور تبدیل به یک عادت می شود.
یک بخش در این فصل وجود دارد که دارن هاردی توضیح می دهد زمانی که ۱۸ ساله بوده به یک سمینار می رود و سخنران یک سوال از حضار می‌پرسد. در یک رابطه عاشقانه، شما چند درصد مسئول هستید؟ پاسخ می دهند۵۰ ۵۰، یا ۴۹ ۵۱، ۸۰ ۲۰ و از این جور نسبت‌ها. اما سخنران روی تخته می‌نویسد، صفر ۱۰۰. شما باید ۱۰۰ درصد مسئولیت یک رابطه رو بر عهده بگیرید.
وقتی در هر کاری که انجام می‌دید، مسئولیت ۱۰۰ درصد را بپذیرید، آن موقع میتوانید کاملا مدیریتش کنید و حواستان به همه‌چیز باشذ. اصل کلام ، خودتان مسئول زندگی خودتان هستید، چیزی که ندارید یا چیزی که نیستید را گردن دیگران نیندازید. خود شما مسئول ۱۰۰ درصد سرنوشت و زندگیتان هستید.
هاردی در این فصل اضافه میکند چیزی به‌نام خوش‌شانسی وجود ندارد. اینکه بگویید بدشانسی آوردم بهانه است. فرق بین ثروت‌مند و فقیر، خوشحال و افسرده، سالم و بیمار، در انتخاب‌هاست.
از نظر او شانس ۴ بخش دارد. آمادگی، نگرش، فرصت و اقدام. اگر این ۴ کار با هم انجام شود، نتیجه اش شانس می شود.
آخرین قسمت مهم این فصل هم مربوط به پیشرفت است. کم‌کم پیشرفت کنید ولی به نتایج بزرگ برسید. یک مثال جالب هم عنوان میکند.اسبی که در مسابقه دوم میشود فقط یک وجب دیرتر از اسب برنده رسیده است، اما جایزه اسب اول ۱۰ برابر بیشتر از اسب دوم است. آیا اسب برنده و اول، ۱۰ برابر بهتره بوده؟ خیر.
فصل سوم «عادت‌ها»
فصل سوم کتاب با یک نقل‌قول از ارسطو شروع میشه: ما همانی هستیم که مکرر تکرار میکنیم.
عادت‌ها خیلی مهم هستند. عادت‌ها باعث میشوند که فرآیند تصمیم‌گیری تو مغز کمتر شود و یک‌سری کارها اتوماتیک انجام شوند.
عادت‌های خوب رشد شما را تضمین می‌کنند ولی عادت‌های بد کاملا بر عکس عمل می‌کنند. سپس مثالی از عادات بد میاورد مانند سیگار کشیدن که در فصل ائل هم توضیح داده شد.
از نظر نویسنده مشکل از خشنودی آنی است که پس از عادت‌های بد به‌وجود میاد. شما صد در صد پس از خوردن ساندویچ ایست قبلی نمی‌کنید یا پس از اولین سیگار، صورتتان پیر و داغون نمیشود اما به‌این معنی نیست که شما اثر مرکب رو فعال نکردید.
آقای هاردی معتقد است برای ایجاد عادات خوب باید دلیل داشته باشیم درواقع باید دنبال یک چرایی برای رشد و پیشرفت باشید. سپس مثال جالبی را مطرح میکند.
شخصی یک تخته چوبی با عرض ۲۵ سانتی متر و طول ۳ متر دارد. آن را رو زمین قرار داده و میگوید اگر از رویش رد شوید، به شما ۲۰ دلار میدهم. احتمالا به هرکی گفته شود آن را انجام میدهد. حالا اگر این تخته را بین دو ساختمون ۱۰۰ متری قرار دهند، و باز ۲۰ دلار هم بابتش پرداخن کنند ، فکر میکنید کسی از روی آن رد می شود؟ طبیعتا خیر. اگه حتی قیمت رو هم ببرن بالاتر، ارزشش رو نداره که آدم همچین خطری رو بکنه.
او با این مثال میخواهد بگوید وقتی دلیلتان برای انجام کاری به‌اندازه کافی بزرگ باشد، دیگر هیچ‌چیزی جلودارش نیست و حاضرید هر کاری بکنید تا به آن برسید.
نویسنده می گوید همین امروز وقت بگذارید و فهرست مهمترین اهدافتان را مشخص کنید. وقتی که اهدافتان مشخص شد نباید بگویید حالا باید چه کار کنم؟ باید از خودتان بپرسید که برای رسیدن به آن اهداف باید به چه کسی تبدیل شوم ؟ یعنی اینکه چه ویژگی باید داشته باشم که بتوانم به اهدافم برسم.
فصل چهارم «تکانش‌ها»
دارن هاردی برای شروع توضیحات خودش در مورد تکانش به قانون اول نیوتون اشاره میکند. اجسام ساکن، تمایل به سکون دارند مگر اینکه نیروی خارجی به آنها وارد شود. اجسام متحرک هم دوست دارند به حرکتشان ادامه بدهند مگر اینکه باز چیزی مانعشان شود.
از نظر او تکانش یکی از قدرت‌مندترین و مرموزترین نیروهای موفقیت است. نمیتانید ببینیدش و احساسش کنید ولی وقتی به آن برسید خودتان متوجه حضورش میشوید.
او معتقد است وقتی شما هم به تکانش برسید میتوانید بی‌وقفه جلو بروید و دیگر چیزی به آسونی نمی‌تواند شما را متوقف کند.
قسمت بعدی این فصل با عنوان «چگونه به تکانش برسیم» شروع می شود. نوسینده ۵ مورد را عنوان میکند و میگوید که اگر آنها را رعایت کنید میتوانید به آن برسید.
عنوان قسمت بعدی، قدرت رویه‌هاست. نویسنده میگوید یک رویه، عملی است که شما هر روز انجامش میدهید. هر چه هدفتان در زندگی بزرگ‌تر باشد نیازست که رویه‌های سخت‌تر و شدیدتری داشته باشید.
فصل پنجم «تاثیرات»
در فصل پنجم با عنوان «تاثیرات» دارن هاردی از سه چیز تاثیرگذار صحبت میکند که می‌توانند شما را از مسیر موفقیت منحرف کند. اول ورودی‌ها هستند ، چیزهایی که مغزتان را با آنها تغذیه میکنید. دوم ارتباط‌ها هستند، یعنی آدم‌هایی که شما با آنها وقت می‌گذرانید و سوم هم محیط است.خیلی خلاصه این سه مورد را بیان میکنم.
زباله وارد میشود، زباله خارج میشود. منظور از ورودی‌ها هم کاملا ورود‌های مغز هستند. یکی از مهمترین ورودی‌های مغز ما هم مربوط به اخبار میشود.
رسانه‌ها با انتخاب تیترهای دراماتیک و معمولا اغراق‌کننده سعی می‌کنند اخبار را به‌شکلی تلخ‌تر از واقعیت به ما نشان دهند. بزرگ‌ترین خطری که رسانه‌ها دارند این است که دید خیلی بد و منحرف شده‌ای از شرایط دنیا به ما نشتن میدهند.
بعد از ورودی‌ها، به ارتباط‌ها میرسیم. دکتر دیوید مک‌کلند، روان‌شناس از دانشگاه هاروارد میگوید: گروه مرجع شما، ۹۵ درصد از موفقیت و یا شکست شما را در زندگی تعیین می‌کنند. نویسنده در این بخش میگوید که جیم ران، سخنران و کارآفرین قدیمی، به من یاد داد که شما به کسی تبدیل میشید که میانگین شخصیت ۵ نفری است که با آنهاارتباط نزدیک دارید.
بعد از ورودی‌ها و ارتباط‌ها، سومی، میحط هست. جایی که زندگی میکنید. در یک جمله نوشته که تغییر محیط، میتواند چشم‌اندازتان را تغییر دهد.
فصل ششم «شتاب‌بخشی»
در فصل آخر، نویسنده ترفندی را معرفی میکند که میتواند کمک کنهد زودتر به قدرت اثر مرکب برسید.
برای مثال اگر در باشگاه قرار است یک حرکت ورزشی را ۱۲ باز انجام دهید، یکبار ۱۵ بار انجام دهید. کمی بیشتر از توانتان کار کنید. فراتر از انتظار خودتان عمل کنید. لحظه‌هایی که به پایان کار می‌رسید، بررسی کنید ببینید، میشود چیزی اضافه کار کرد یا نه. همین کارهای اضافه کوچیک می‌توانند به موفقیت شما شتاب دهند و شما را زودتر به هدفی که دارید برساند.
در آخر باید گفت هیچ راه میانبری برای رسیدن به موفقیت وجود ندارد. آنچه که مهم است، استمرار درکارهاست.
بهره ساده: عناصر ، نحوه محاسبه آن و مثال
علاقه ساده این یک روش برای محاسبه میزان بهره ای است که با سپرده ثابت ایجاد می شود یا باید برای وام پرداخت شود. این مبلغ روی سرمایه یا مبلغ اصلی محاسبه می شود.
این نرخ بهره زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که نرخ بهره فقط بر اساس مبلغ اصلی اخذ می شود و این به صورت روزانه / ماهانه / فصلی / سالانه است و هیچ نرخ بهره ای به میزان بهره ای که به آن تعلق می گیرد اضافه نمی شود. سرمایه اصل اصل مبلغ اصلی است که وام گرفته یا سرمایه گذاری شده است.
می توان در نظر گرفت که محاسبه سود ساده و همچنین مقدار اصل ، نرخ سود یا مدت وام تا حدودی مبهم است ، اما در واقعیت چندان پیچیده نیست.
اگر وام دریافت کنید که سود ساده ای داشته باشد ، پس انداز زیادی در پرداخت ها وجود دارد. با این حال ، اگر یک حساب پس انداز با بهره ساده باز کنید ، در آن صورت به اندازه سود مرکب درآمد نخواهید داشت. بنابراین ، نرخ بهره ارائه شده در یک محصول مالی باید قبل از مصرف آن تأیید شود.
عناصر مورد علاقه ساده
بهره ساده با سود مرکب متفاوت است. هیچ بهره ای با سود دریافت نمی شود و هیچ بهره ای با بهره پرداخت نمی شود. فرمول واقعاً ساده است زیرا فقط ضرب را شامل می شود.
فرمول محاسبه بهره ساده بسیار ساده است: I = P * r * t. عناصر تشکیل دهنده این فرمول به شرح زیر است:
- P = سرمایه یا مبلغ اصلی سپرده یا وام.
- r = نرخ یا نرخ بهره.
- t = دوره وام یا سپرده در سال.
این بدان معنی است که شما مبلغ اصلی را در نرخ بهره و در طول وام یا سپرده ضرب می کنید. مطمئن شوید که این اصطلاح را بر حسب سال و نه ماه وارد کنید. اگر این اصطلاح به ماه وارد شود ، فرمول زیر خواهد بود: I = P * r * (t / 12).
ارزش آینده
اگر می خواهید مبلغ کل ، یعنی مقدار سررسید سپرده یا کل مبلغ پرداختی ، از جمله اصل و سود را پیدا کنید ، می توانید از فرمول زیر استفاده کنید: VF = P * (1 + (r ) * t)).
در این فرمول ، VF مخفف Future Value است. برای بدست آوردن سود قابل پرداخت یا دریافتنی ، ممکن است مبلغ اصلی از ارزش آینده کسر شود.
چگونه بهره ساده را محاسبه کنیم؟
هنگامی که مبلغ اصلی ، نرخ و زمان مشخص است ، می توان مقدار بهره را با استفاده از فرمول ساده سود محاسبه کرد: I = P * r * t.
برای محاسبه ، فرض کنید شما 4500 دلار برای سرمایه گذاری یا وام گرفتن ، با نرخ بهره 9.5٪ ، برای یک دوره شش ساله دارید:
-من = 4500 * 0.095 * 6 = 2565 دلار.
محاسبه زمانی که زمان به روز داده می شود
حال فرض کنید می خواهید برای دوره زمانی از 15 مارس 2014 تا 20 ژانویه 2015 ، 6300 دلار با نرخ 8 درصد وام بگیرید. فرمول I = P * r * t باقی خواهد ماند. با این حال ، در این حالت شما باید کل روزها را محاسبه کنید.
لازم به ذکر است که روزی که پول وام داده می شود یا روزی که پس داده می شود ، نباید محاسبه شود. برای تعیین کل روزها ، به شرح زیر تقسیم می شود: مارس = 16 ، آوریل = 30 ، مه = 31 ، ژوئن = 30 ، ژوئیه = 31 ، آگوست = 31 ، سپتامبر = 30 ، اکتبر = 31 ، نوامبر = 30 ، دسامبر = 31 ، ژانویه = 19.
با افزودن این مبالغ ، در مجموع 310 روز فرصت دارید. 1 سال را به 365 روز تبدیل می کند. بنابراین ، کل زمان در سال 310/365 خواهد بود. این مقدار t برای فرمول خواهد بود ، ترک: I = 6،300 * 0.08 * (310/365) = 428.05 دلار.
مبلغ اصلی را محاسبه کنید
برای دانستن میزان سرمایه ای که در مدت 8 ماه سود ساده 175.50 دلاری با نرخ 6.5٪ ایجاد می کند ، باید از فرمول بدست آمده هنگام حل P برای استفاده از: I = P * r * t ، تبدیل شدن به در: P = I / r * t.
در این حالت می توان هشت ماه را به روز تبدیل کرد یا 12/8 ماه را نیز می توان استفاده کرد.
- P = 175.5 / (0.065 * (8/12)) = 4.050.
نرخ بهره را محاسبه کنید
برای تعیین نرخ سود سالانه مورد نیاز به طوری که در مدت 14 ماه سرمایه 2100 دلاری بتواند 122.50 دلار درآمد کسب کند ، می توان از فرمول بدست آمده با استفاده از فرمول ساده بهره I = P * r * t استفاده کرد ، شدن: r = I / (P * t).
- r = 122.5 / (2،100 * (14/12)) = 0.05 = 5٪.
مثالهای محاسبه
- محاسبه سود ساده سپرده ها
مثال 1
اگر 80،000 دلار در یک گواهی پس انداز سرمایه گذاری شود تا در 4 سال بالغ شود ، با نرخ بهره 5.75٪ ، سود ساده برای کسب درآمد: 80،000 x 0.0575 x 4 = 18،400 $.
سود ساده ای که در پایان 4 سال دریافت خواهد شد 18400 دلار است. بنابراین مبلغی که در نهایت از سپرده ثابت گرفته می شود 98400 دلار خواهد بود.
مثال 2
اگر 50 هزار دلار بلوغ در یک سال در یک گواهی پس انداز ، با نرخ بهره 8٪ سرمایه گذاری شود ، سود ساده ای که بدست خواهد آمد: 50000 x 0.08 1 1 = 4000 دلار است.
سود ساده 4000 دلاری در پایان دوره یک ساله دریافت می شود. بنابراین مبلغی که در نهایت از گواهی پس انداز به دست می آید 54000 دلار خواهد بود.
- محاسبه سود ساده وام ها
مثال 1
بیایید بگوییم شما یک وام اتومبیل با بهره ساده گرفتید. مبلغ اصلی 12 هزار دلار ، نرخ سود 7 درصد و مدت آن 5 سال است. بهره ای که در پایان پرداخت می شود ، بدین ترتیب خواهد بود: 12000 0.0 0.07 5 5 = 4200 دلار.
سود پرداختی در مدت 5 سال 4200 دلار خواهد بود. بنابراین ، کل هزینه انجام شده 16200 دلار است. ماهانه مبلغی معادل 270 دلار خواهد داشت.
مثال 2
فرض کنید 50 هزار دلار به عنوان وام شخصی از بانک با سود ساده گرفته شده است. نرخ سود 18٪ و مدت وام 3 سال است. سودی که در پایان به بانک پرداخت می شود: 50،000 x 0.18 x 3 = 27،000 $.
سود پرداختی طی 3 سال 27000 دلار خواهد بود. بنابراین ، کل مبلغ پرداختی به بانک 77 هزار دلار خواهد بود. به صورت ماهانه ، این مبلغ در حدود 2،139 دلار خواهد بود.
بهره ساده: عناصر ، نحوه محاسبه آن و مثال
علاقه ساده این یک روش برای محاسبه میزان بهره ای است که با سپرده ثابت ایجاد می شود یا باید برای وام پرداخت شود. این مبلغ روی سرمایه یا مبلغ اصلی محاسبه می شود.
این نرخ بهره زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که نرخ بهره فقط بر اساس مبلغ اصلی اخذ می شود و این به صورت روزانه / ماهانه / فصلی / سالانه است و هیچ نرخ بهره ای به میزان بهره ای که به آن تعلق می گیرد اضافه نمی شود. سرمایه اصل اصل مبلغ اصلی است که وام گرفته یا سرمایه گذاری شده است.
می توان در نظر گرفت که محاسبه سود ساده و همچنین مقدار اصل ، نرخ سود یا مدت وام تا حدودی مبهم است ، اما در واقعیت چندان پیچیده نیست.
اگر وام دریافت کنید که سود ساده ای داشته باشد ، پس انداز زیادی در پرداخت ها وجود دارد. با این حال ، اگر یک حساب پس انداز با بهره ساده باز کنید ، در آن صورت به اندازه سود مرکب درآمد نخواهید داشت. بنابراین ، نرخ بهره ارائه شده در یک محصول مالی باید قبل از مصرف آن تأیید شود.
عناصر مورد علاقه ساده
بهره ساده با سود مرکب متفاوت است. هیچ بهره ای با سود دریافت نمی شود و هیچ بهره ای با بهره پرداخت نمی شود. فرمول واقعاً ساده است زیرا فقط ضرب را شامل می شود.
فرمول محاسبه بهره ساده بسیار ساده است: I = P * r * t. عناصر تشکیل دهنده این فرمول به شرح زیر است:
- P = سرمایه یا مبلغ اصلی سپرده یا وام.
- r = نرخ یا نرخ بهره.
- t = دوره وام یا سپرده در سال.
این بدان معنی است که شما مبلغ اصلی را در نرخ بهره و در طول وام یا سپرده ضرب می کنید. مطمئن شوید که این اصطلاح را بر حسب سال و نه ماه وارد کنید. اگر این اصطلاح به ماه وارد شود ، فرمول زیر خواهد بود: I = P * r * (t / 12).
ارزش آینده
اگر می خواهید مبلغ کل ، یعنی مقدار سررسید سپرده یا کل مبلغ پرداختی ، از جمله اصل و سود را پیدا کنید ، می توانید از فرمول زیر استفاده کنید: VF = P * (1 + (r ) * t)).
در این فرمول ، VF مخفف Future Value است. برای بدست آوردن سود قابل پرداخت یا دریافتنی ، ممکن است مبلغ اصلی از ارزش آینده کسر شود.
چگونه بهره ساده را محاسبه کنیم؟
هنگامی که مبلغ اصلی ، نرخ و زمان مشخص است ، می توان مقدار بهره را با استفاده از فرمول ساده سود محاسبه کرد: I = P * r * t.
برای محاسبه ، فرض کنید شما 4500 دلار برای سرمایه گذاری یا وام گرفتن ، با نرخ بهره 9.5٪ ، برای یک دوره شش ساله دارید:
-من = 4500 * 0.095 * 6 = 2565 دلار.
محاسبه زمانی که زمان به روز داده می شود
حال فرض کنید می خواهید برای دوره زمانی از 15 مارس 2014 تا 20 ژانویه 2015 ، 6300 دلار با نرخ 8 درصد وام بگیرید. فرمول I = P * r * t باقی خواهد ماند. با این حال ، در این حالت شما باید کل روزها را محاسبه کنید.
لازم به ذکر است که روزی که پول وام داده می شود یا روزی که پس داده می شود ، نباید محاسبه شود. برای تعیین کل روزها ، به شرح زیر تقسیم می شود: مارس = 16 ، آوریل = 30 ، مه = 31 ، ژوئن = 30 ، ژوئیه = 31 ، آگوست = 31 ، سپتامبر = 30 ، اکتبر = 31 ، نوامبر = 30 ، دسامبر = 31 ، ژانویه = 19.
با افزودن این مبالغ ، در مجموع 310 روز فرصت دارید. 1 سال را به 365 روز تبدیل می کند. بنابراین ، کل زمان در سال 310/365 خواهد بود. این مقدار t برای فرمول خواهد بود ، ترک: I = 6،300 * 0.08 * (310/365) = 428.05 دلار.
مبلغ اصلی را محاسبه کنید
برای دانستن میزان سرمایه ای که در مدت 8 ماه سود ساده 175.50 دلاری با نرخ 6.5٪ ایجاد می کند ، باید از فرمول بدست آمده هنگام حل P برای استفاده از: I = P * r * t ، تبدیل شدن به در: P = I / r * t.
در این حالت می توان هشت ماه را به روز تبدیل کرد یا 12/8 ماه را نیز می توان استفاده کرد.
- P = 175.5 / (0.065 * (8/12)) = 4.050.
نرخ بهره را محاسبه کنید
برای تعیین نرخ سود سالانه مورد نیاز به طوری که در مدت 14 ماه سرمایه 2100 دلاری بتواند 122.50 دلار درآمد کسب کند ، می توان از فرمول بدست آمده با استفاده از فرمول ساده بهره I = P * r * t استفاده کرد ، شدن: r = I / (P * t).
- r = 122.5 / (2،100 * (14/12)) = 0.05 = 5٪.
مثالهای محاسبه
- محاسبه سود ساده سپرده ها
مثال 1
اگر 80،000 دلار در یک گواهی پس انداز سرمایه گذاری شود تا در 4 سال بالغ شود ، با نرخ بهره 5.75٪ ، سود ساده برای کسب درآمد: 80،000 x 0.0575 x 4 = 18،400 $.
سود ساده ای که در پایان 4 سال دریافت خواهد شد 18400 دلار است. بنابراین مبلغی که در نهایت از سپرده ثابت گرفته می شود 98400 دلار خواهد بود.
مثال 2
اگر 50 هزار دلار بلوغ در یک سال در یک گواهی پس انداز ، با نرخ بهره 8٪ سرمایه گذاری شود ، سود ساده ای که بدست خواهد آمد: 50000 x 0.08 1 1 = 4000 دلار است.
سود ساده 4000 دلاری در پایان دوره یک ساله دریافت می شود. بنابراین مبلغی که در نهایت از گواهی پس انداز به دست می آید 54000 دلار خواهد بود.
- محاسبه سود ساده وام ها
مثال 1
بیایید بگوییم شما یک وام اتومبیل با بهره ساده گرفتید. مبلغ اصلی 12 هزار دلار ، نرخ سود 7 درصد و مدت آن 5 سال است. بهره ای که در پایان پرداخت می شود ، بدین ترتیب خواهد بود: 12000 0.0 0.07 5 5 = 4200 دلار.
سود پرداختی در مدت 5 سال 4200 دلار خواهد بود. بنابراین ، کل هزینه انجام شده 16200 دلار است. ماهانه مبلغی معادل 270 دلار خواهد داشت.
مثال 2
فرض کنید 50 هزار دلار به عنوان وام شخصی از بانک با سود ساده گرفته شده است. نرخ سود 18٪ و مدت وام 3 سال است. سودی که در پایان به بانک پرداخت می شود: 50،000 x 0.18 x 3 = 27،000 $.
سود پرداختی طی 3 سال 27000 دلار خواهد بود. بنابراین ، کل مبلغ پرداختی به بانک 77 هزار دلار خواهد بود. به صورت ماهانه ، این مبلغ در حدود 2،139 دلار خواهد بود.
چالش‌های شرعی امهال مطالبات غیرجاری
یکی از چالش‌های جدی نظام بانکی بدون ربا به ویژه در شرایط کنونی کشور که یک دوره رکود اقتصادی نسبتا طولانی را پشت سر گذاشته و هنوز با تبعات آن درگیر است، مواجهه با مطالبات غیرجاری است. برخی از گیرندگان تسهیلات به دلایل مختلفی از تادیه به موقع دیون سررسید شده خود، نکول می‌کنند و موجب اخلال در نظام مالی کشور میشوند.
از مهمترین علل ایجاد مطالبات غیرجاری می‌توان به نامساعد شدن فضای کسب و کار، به وجود آمدن رکود طولانی، عدم انطباق وثایق و تضمینات، محدودیتهای فنی و تخصصی در زمینه اعتباری، فرآیند نامناسب نظارت بر مصرف تسهیلات و وصول مطالبات، سیاست‌های ناظر بر تعیین نرخ سود و وجه‌التزام، الزامات و محدودیتهای قانونی، اعسار موقت یا دائم تسهیلات‌گیرندگان و عدم اعتبارسنجی دقیق اشاره کرد.
مسئله مطالبات معوق و عدم پرداخت به موقع بدهی میتواند آثار منفی زیادی را بر روابط مالی و معاملاتی جامعه بر جای گذارد که مهمترین آنها سلب اعتماد عمومی و کاهش معاملات مدت‌دار، کاهش توان تسهیلات‌دهی و سودآوری بانک‌ها، کاهش روح تعاون و همکاری بین افراد و نظام بانکی است. آنچه مسلم است حل مشکل مطالبات معوق و جلوگیری از پیامدها و آثار مخرب آن امروزه به یکی از دغدغه‌های اصلی مدیران بانکی، مسئولین اقتصادی و سیاسی کشور تبدیل شده است.
یکی از راهکارهایی که به منظور کاهش حجم مطالبات غیرجاری سیستم بانکی و افزایش توان بنگاه‌های اقتصادی استفاده میشود، امهال بدهی‌های غیرجاری است. با قطع‌نظر از ریشه‌یابی عوامل شکل‌گیری مطالبات غیرجاری، مجموعه دولت، مجلس، بانک مرکزی و بانک‌های تجاری به این جمع‌بندی رسیده‌اند که برای گذر از شرایط کنونی کشور و مساعدت بنگاه‌های اقتصادی به ویژه بنگاه‌هایی که نه به خاطر تخلف بلکه به خاطر شرایط خاص اقتصادی کشور دچار مشکل شده‌اند، بهترین گزینه امهال بدهی‌های غیرجاری است. برای این منظور گرچه نظام بانکی با استفاده از برخی ابزارهای متداول مطالبات غیرجاری را امهال میکند، اما قانون عملیات بانکی بدون ربا به ابعاد مختلف این ابزارها نپرداخته و در واقع این موضوع مسکوت مانده است. مقام ناظر بازار پول نیز راهکارهایی را طراحی کرده که هر کدام با اشکالات و محدودیت‌هایی مواجه است.
فقدان روش‌های مشروع یکی از چالش‌های موجود در زمینه امهال مطالبات غیرجاری است. راهکارهایی همچون تقسیط، مشارکت مدنی احیاء و جعاله احیاء که در نظام بانکی مورد استفاده هستند، دارای چالش شرعی جدی همچون شبهه ربای جاهلی هستند. در راهکار تقسیط مجدد، قسط‌بندی مجدد بدهی‌های سررسید شده مشتری بدون تغییر سرفصل و در ادامه همان قرارداد اولیه و بدون انعقاد قرارداد جدید صورت می‌گیرد. در این روش اصل تسهیلات پرداختی و سود براساس نرخ سود قرارداد اولیه و وجه‌التزام تاخیر تادیه دین در قرارداد اولیه محاسبه و تجمیع شده سپس با افزودن سود جدید نسبت به بدهی تجمیع شده به صورت ماهیانه تقسیط مجدد میشود. اشکال شرعی این روش این است که چون سود جدید ناشی از فعالیت اقتصادی واقعی و قرارداد جدید نیست، دریافت آن مشروع و قانونی نیست. زیرا بر اساس فقه معاملات، سود باید در چارچوب فضای کسب و کار و به صورت واقعی محقق شده باشد. در واقع با توجه به این که در این روش امهال مشتری در مقابل افزایش مبلغ بدهی و دریافت سود بیشتر بدون پشتوانه فعالیت اقتصادی واقعی صورت می‌گیرد، با شبهه ربای جاهلی مواجه است.
در روش مشارکت مدنی احیا نیز کل بدهی مشتری حال میشود و پس از انتقال به سرفصل تسهیلات جاری به عنوان سهم‌الشرکه بانک در طرح اقتصادی در نظر گرفته میشود. دارایی‌های مشتری نیز پس از کسر مطالبات به عنوان سهم‌الشرکه مشتری محسوب میشود. در این روش با انعقاد قراداد جدید در قالب مشارکت مدنی، طرح با دوره مشارکت چند ماهه (به عنوان دوره تنفس) مجدداً احیا شده تا از طریق آن مطالبات بانک وصول و تسویه شود. اشکال شرعی این راهکار این است که کل سرمایه مشارکت و سهم‌الشرکه مشتری در هنگام انعقاد قرارداد و همچنین در طول قرارداد مشخص نیست. این در حالی است که از نظر فقهی یکی از ارکان اساسی شرکت مشخص بودن سرمایه مشارکت و سهم‌الشرکه هر کدام از طرفین است، به عبارت دیگر در این روش بانک بدون ارزش‌گذاری کل طرح و بدون محاسبه سهم هر یک از طرفین صرفا به تجمیع اصل تسهیلات اعطایی سابق، سود مورد انتظار طرح و وجه التزام پرداخته سپس آن را به عنوان سهم‌الشرکه بانک لحاظ کرده با سود مورد انتظار جدید مشارکت مدنی احیا می‌پردازد در حالی که هیچ مبلغی داد و ستد نمیشود.
راهکار جعاله احیا نیز مبتنی بر محاسبه مطالبات بانک پس از کسر پیش پرداخت‌های مشتری و احیای مبلغ قرارداد جعاله است. در واقع با انعقاد قرارداد جدید قرارداد قبلی تسویه و نسبت به وصول مطالبات اقدام میشود. اگرچه قرارداد جعاله در تمامی‌بخش‌های اقتصادی قابلیت اجرا دارد لکن از نظر تمامی فقهای اسلامی و بر اساس تعریف، جعاله صرفاً برای انجام عمل و کار معین است. در واقع قرارداد جعاله جایگزین فروش اقساطی برای خدمات قابل ارائه در بخش‌های مختلف اقتصادی است و استفاده از قرارداد جعاله برای امهال بدهی متقاضیان و نقش عاملیت بانک قابل توجیه نیست؛ زیرا کار انجام‌شده و مبنای تعیین کارمزد یا اجرت عامل در این قرارداد مشروع نیست.
علاوه بر روش‌های فوق‌الذکر، بانک مرکزی نیز راهکارهایی را در زمینه امهال مطالبات غیرجاری به بانک‌ها ابلاغ کرده است. در بخشنامه ابلاغی از سوی بانک مرکزی، بانک‌ها مجاز به استفاده از سه قرارداد جدید شامل خرید دین، اجاره به شرط تملیک و سلف شدند. در ماده ۷ این بخشنامه آمده است:
۱- برای آن دسته از واحدهای تولیدی که دارای اسناد تجاری مبنی بر معاملات واقعی می‌باشند، بانک با خرید اسناد مذکور در قالب خرید دین نسبت به قرارداد جدید اقدام نماید.
۲- به پیشنهاد متقاضی دارایی شرکت در قالب اجاره به شرط تملیک از سوی بانک به میزان بدهی خریداری شده و سپس با توجه به پرداخت اقساط در اختیار متقاضی قرار گیرد.
۳- با توجه به معاملات سلف بانک پیش خرید نقدی محصولات تولیدی واحد بدهکار را انجام میدهد.
این عقود در زمینه امهال مطالبات غیرجاری بعضا با اشکالات شرعی و محدودیتهای اجرایی به شرح ذیل مواجه است. عقد خرید دین گرچه ابزار خوبی برای این منظور به حساب می‌آید و در شرایط رکودی بهترین ابزار برای برون رفت از رکود و حل مشکل نقدینگی بنگاه‌های اقتصادی محسوب میشود اما اجرای صحیح آن با محدودیت استفاده از اسناد بدهی غیر واقعی مواجه است. تنزیل این اسناد که اسناد صوری یا دوستانه نامیده میشود، از نظر شرعی صحیح نیست. زیرا در چنین اسنادی به صورت واقعی دینی وجود ندارد یعنی در حقیقت ماهیت فروش دین را ندارند بلکه ماهیت قرض با بهره را دارند که رباست. این در حالی است که مطابق نظر مشهور فقیهان فقط اسناد واقعی که بابت معامله پرداخت میشود، قابل تنزیل است. بنابراین بانک تنزیل‌کننده باید به واقعی بودن سند اطمینان داشته باشد. از همین‌رو، تنزیل اسنادی که مشتری بدون پشتوانه معامله واقعی، امضا کرده و در اختیار بانک می‌گذارد - اگرچه مربوط به خود او نباشد و از دیگری بگیرد - مشروع نیست.
در عقد سلف نیز بانک میتواند با انجام قرارداد سلف بخشی از محصول بنگاه را پیش‌خرید کرده و از این محل بدهی معوقه بنگاه را تسویه کند. محدودیت این ابزار عدم قابلیت استفاده در بخش‌های خدمات و بازرگانی است. همچنین در بخش تولید نیز بانک‌ها فقط می‌توانند محصولاتی را خریداری کنند که سهل‌البیع باشد، سریع‌الفساد نباشد و توسط خود فروشنده تولید شود، لذا استفاده از این ابزار در بخش تولید نیز با محدویت‌های جدی مواجه است.
با استفاده از ظرفیت قرارداد اجاره به شرط تملیک نیز بانک اسلامی میتواند جهت تامین سرمایه در گردش بنگاه‌های اقتصادی یا تسویه بدهی‌های معوقه آنها، یکی از دارایی‌های بنگاه را به صورت نقد خریداری و با احتساب سود بانکی به صورت اجاره به شرط تملیک به خود بنگاه واگذار کند. بنگاه میتواند از محل قیمت فروش نقدی دارایی بدهی معوقه خود به بانک را تسویه کند. استفاده از این قرارداد افزون بر هزینه تشریفات اجرای دقیق عقد که در خیلی از موارد نیازمند ثبت در دفاتر اسناد رسمی است، به جهت ممنوعیت استفاده از آن در اموالی که طول عمر مفید آنها کمتر از دو سال باشد، محدود است. همچنین این مسئله که انتقال عین مستاجره به مستاجر باید در پایان مدت قرارداد و با پرداخت آخرین اجاره‌بها انجام گیرد، موجب کاهش انگیزه بنگاه‌های اقتصادی میشود.
یکی از دیگر آسیب‌های جدی در زمینه امهال مطالبات غیر جاری، عدم تفکیک بین عوامل و برخورد یکسان با مشتریان متخلف و مشتریانی است که به جهت اعسار و تغییر شرایط اقتصادی در تأدیه به موقع دیون خویش تاخیر کرده‌اند. در واقع یکی از نکات مهم در مسئله مطالبات غیرجاری تفکیک بین عوامل تاخیر است. یعنی باید بین مشتریان متخلف و مشتریانی که به جهت اعسار و ورشکستگی یا تغییر شرایط اقتصادی در تادیه به موقع دیون خویش تاخیر نموده‌اند، تفاوت قائل شد. به عبارت دیگر مهمترین عللی که باعث تاخیر در بازپرداخت دیون و تسهیلات بانکی میشود عبارتند از: عدم پرداخت ناشی از نقض تعهد (تقصیر) و عدم پرداخت بدون تقصیر.
گاهی مشتری منافع خویش را در تاخیر در پرداخت بدهی می‌داند به نحوی که تاخیر و پرداخت جریمه را در ازای منافعی که از در اختیار داشتن بیشتر تسهیلات حاصل میشود، دارای صرفه و توجیه اقتصادی تلقی می‌نماید. روشن است که چنین فردی قصد سوء استفاده دارد و می‌بایست با رویکردی تنبیهی با وی برخورد شود. در نظر گرفتن مجازات درباره این دسته از بدهکاران اعم از دریافت جریمه تاخیر تادیه و سایر روش‌ها امری ضروری و به‌جا به شمار می‌آید.
از بین تاخیرکنندگان گروهی نیز به دلایلی همچون اعسار یا ورشکستگی ناشی از تغییر وضعیت اقتصادی یا بروز حوادث غیرمترقبه؛ مانند: زلزله، آتش‌سوزی یا سرقت که مهمترین علل تاخیر هستند، از پرداخت به موقع دیون خویش باز می‌مانند. این گروه که بدون تقصیر تمکن مالی لازم برای تأدیه دیون خود را از دست میدهند، خود به چند دسته تقسیم میشوند؛ دسته نخست کسانی هستند که امکان به دست آوردن مجدد تمکن مالی برای آنها دور از انتظار است. مطابق مبانی شریعت در مواجهه با دسته نخست امهال به مدیون ممکن است، وی را در وضعیتی بدتر از پیش نیز قرار دهد؛ بنابراین بهتر است که بانک وصول مطالبات خود را با استفاده از ابزارهای قانونی و قراردادی چون مراجعه به ضامن یا وثیقه پیگیری کند. دسته دوم کسانی هستند که امید می‌رود بعد از مدتی تمکن مالی بیابند و توان پرداخت اصل بدهی را پیدا کنند مطابق شریعت بهترین مواجهه با این دسته امهال بدهی بدون اضافه کردن به مبلغ بدهی است که نوعی قرض‌الحسنه محسوب میشود، گروه سوم کسانی هستند که معسر و ورشکسته نیستند و می‌توانند با فروش دارایی و سرمایه خود، بدهی و تعهداتشان را به بانک ایفا کنند اما بخاطر شرایط خاص اقتصادی با مشکل زمان مواجه هستند. بهترین روش برای برخورد با دسته سوم آن است که سررسید بدهی به تعویق انداخته شود؛ چرا که پرداخت به موقع بدهی برای این گروه از راه فروش سرمایه به معنای تعطیلی بنگاه است که ضرر فردی و اجتماعی فراوانی به همراه دارد. این در حالی است که مطابق آموزه‌های اسلام می‌توان برای این دسته از مشتریان، شیوه‌ها و ابزارهایی را طراحی کرد که از یک طرف بنگاه اقتصادی فرصت و زمان مناسب برای پرداخت بدهی داشته باشد و از طرف دیگر به جهت طولانی شدن زمان تسویه بدهی، بانک و به تبع آن سپرده‌گذاران متضرر نشوند.
در پایان به نظر می‌رسد همه اشکالاتی که سعی شد در این گزارش به نحو اجمالی مطرح شود، استفاده از روش‌های موجود در زمینه امهال مطالبات غیرجاری را با محدودیت‌هایی مواجه کرده است. وجود چالش‌های شرعی جدی از یک سو و برخورد یکسان با مشتریان بدحساب از سوی دیگر موجب شده است که طراحی شیوه‌ها و ابزارهایی مشروع و کارآمد جهت امهال مطالبات غیرجاری در نظام بانکی کشور با استفاده از ظرفیت عقود اسلامی، به صورت جدی ضرورت پیدا کند.
دیدگاه شما