بازار مالی و انواع آن

بازار دست اول (اولیه)
شرکت ها، مؤسسات و بنگاه های اقتصادی برای تأمین منابع مالی مورد نیاز خود به مبالغ هنگفتی نیاز دارند كه اغلب این منابع را در مقابل واگذاری اوراق بهادار خود، به دست می آورند. واگذاری اوراق بهادار و تأمین اعتبار برای اولین بار در بازار دست اول انجام می شود. به عبارت دیگر در بازار دست اول، اوراق بهادار برای نخستین بار منتشر می شوند. براین اساس فروشنده اوراق بهادار در واقع همان ناشر اوراق بهادار است.

بازار مالی و انواع آن

رایگان ثبت نام کنید

بلاگ/آموزش بورس

انواع بازارهای مالی کدام‌اند؟؛ آشنایی با بازار سهام و بدهی

در مطلب بازارهای مالی چیست به توضیح کلی در مورد این بازارها پرداخته شد. اکنون به تعریف انواع بازارهای مالی پرداخته و هر بازار مالی و انواع آن یک از آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

بازارهای مالی بر پایه معیار­های متفاوتی تقسیم‌ می‌شوند:

بازارهای مالی بر اساس دارایی، سه دسته‌اند:

بازار سهام

بازاری که در آن سهام شرکت‌­ها دادوستد می‌شود.

سهم، قسمتی از سرمایه شرکتی است که مشخص می‌کند میزان تعهد و منافع و مشارکت صاحب شرکت چه مقدار است. سهام انواع متفاوتی دارد که به شرح زیر هستند:

سهامی است که متعلق به شخص معینی است و اسم صاحب ‌سهم در دفتر ثبت آن شرکت و ورقه سهام ثبت خواهد شد.

سهامی است که برخلاف سهام بانام، اسمی از مالک سهام در آن بیان نمی‌شود و به‌صورت وجه حامل ثبت و تنظیم می‌شود و نقل‌وانتقال این نوع سهام آسان است.

سهامی است که نسبت به سهام بانام و بی­‌نام برتری دارد و زمانی که شرکت به افزایش سرمایه نیاز داشته باشد و کسی مسئولیت خرید سهام را بر عهده نگیرد و یا شرکت بخواهد از افراد بااعتبار استفاده کند، سهام ممتاز آن شرکت منتشر می‌شود.

در واقع سهامی که مزایای قانونی بیشتری نسبت به دیگر سهام شرکت داشته باشد را سهام ممتاز می‌گویند.

این سهام بدون سر­رسید است و سهامداران ممتاز، حق مالکیت دارند و دارندگان این سهام در دریافت سود، حق تقدم دارند. پرداخت سود سهام ممتاز، قبل از سهام عادی است.

افرادی که ایده ایجاد استارت­ آپ دارند و با مشکل کمبود سرمایه مواجه هستند، با انتشار سهام ممتاز در استارت ­آپ، می‌­توانند سرمایه موردنیاز خود را جذب کنند.

اوراق بدهی دارای خصوصیاتی است که با توجه به آن خصوصیات فروخته می‌شوند و عبارتند از:

• ارزش اسمی: که به آن، مقدار اصل وام گفته می‌شود.
• تاریخ سر­رسید: که در آن صاحب اوراق بدهی ارزش اسمی اوراق خود را دریافت می‌کند.
• نرخ سود اسمی: به نرخ بهره‌­ای گویند که پرداخت آن به ‌صورت دوره‌­ای تا موعد سررسید اوراق است.
• قیمت فروش: فروش اوراق، قبل از زمان سررسید در بازار سرمایه به قیمت روز.
• نرخ سود تا سررسید (YTM): خریداری اوراق، پس از اولین روز انتشار. (قیمت تعیین ‌شده بازار و نگهداری آن تا تاریخ سررسید را YTM گویند)

اوراق بدهی در بازار فرابورس و تحت نمادهای اخزا خریدوفروش می‌شوند. (برای مطالعه بیشتر درباره اوراق اخزا می‌توانید به مقاله آشنایی با بازار و انواع اوراق مراجعه کنید؛ همچنین برای دریافت اخبار پیرامون اخزا می‌توانید به سایت سخاب مراجعه کنید.)

بازار بدهی

بازاری است که در آن، اوراق مختلف شامل اسناد خزانه دولتی و اوراق قرضه دولتی مبادله می‌شوند. هدف بازار بدهی، ایجاد سیستمی برای تأمین مالی مخارج کوتاه‌مدت، میان­‌مدت و بلند­مدت بخش دولتی و خصوصی است.

بخش اصلی بازار بدهی، تعیین غیردستوری نرخ بهره­ بازار است، به‌­گونه‌­ای که تشکیل ‌دهنده‌ سود آینده­‌ی عرضه و تقاضا برای اوراق بلند­مدت و تعیین نرخ سود واقعی است.

اما این اصل در ایران صادق نیست و نرخ سود توسط بانک مرکزی و بازار پول تعیین می‌گردد. دلیل آن نیز تأثیر کم بازار بدهی است. از طرف دیگر بازار بدهی، جریان نقدینگی مخرب بین بازارهای ارز، مسکن و طلا را جمع‌­آوری می‌کند.

شخصی که اوراق بدهی خریداری می‌کند، نسبت به افرادی که سهام یک شرکت در بورس را خریداری می‌کنند ریسک کمتری را متحمل می‌شود.

بازار ابزارهای مشتقه

بازاری است برای معاملاتی که مبنای آن، ابزارهایی با دارایی‌های مالی است که از انواع آن به اختیار معامله و قرارداد آتی می‌توان اشاره کرد.

بازار مشتقه از بازارهای پایه‌­ای مانند کالا، انرژی، ارز، پول و سرمایه تشکیل می‌گردد که هنگام معامله اصل دارایی جابه‌جا نمی‌شود و تغییر قیمت آن ناشی از قیمت انتظاری کالای مورد نظر در بازار پایه است.

در بازارهای مالی جهانی اکثر سرمایه‌­گذاران خرد، برای کسب بازده معقول از ابزار مشتقه مربوط به سهام استفاده می‌کنند.

ابزار مشتقه 4 گروه هستند:

قراردادی است که دو طرف معامله تعهد می­‌دهند که در تاریخ معین، کالایی با قیمت مشخص را که توافق کرده‌­اند مبادله کنند. از جمله معاملاتی که به‌صورت قرارداد سلف انجام می‌گیرد، نفت خام است.

در این قرارداد معامله‌گران متعهد می‌شوند معامله‌ای در آینده انجام گیرد که کالا را در تاریخ سررسید و با قیمت معین به یکدیگر منتقل کنند.

این نوع قرارداد توافقی است بین دو شرکت برای معاوضه جریانات نقدی در آینده که تاریخ و چگونگی معاوضه جریانات نقدی در آن معین می‌شود.

قراردادی است دوطرفه بین خریدار و فروشنده که خریدار حق دارد مقدار معینی از دارایی را با قیمت مشخص و در زمان مشخص خریدوفروش کند.

بازارهای مشتقه

قراردادهای آتی در دو بازار مختلف بورس و بازار خارج از بورس، مورد معامله قرار می‌گیرند.

بازار آتی کالا: بازاری است که در مکانی معین به عرضه و تقاضا و تعیین قیمت­‌های سهام عرضه‌شده، می‌­پردازد. قراردادها به‌ طور استاندارد و قانون­مند هستند و قیمت‌ها برای همه یکسان است. قراردادها دارای شرایط و ویژگی‌های یکسان هستند و در بورس‌­های مرتبط با اختیار معامله و یا بورس‌­های مرتبط با قرارداد آتی معامله می‌شوند.

بازار خارج از بورس: بازارهایی که به‌ صورت شبکه‌­­ای مبنی بر ارتباط تلفنی و رایانه‌­ای هستند. از مزایای این بازار می‌توان به عرضه تسهیلات بیشتر در بازار معاملات آن اشاره کرد، چون شرایط این قرارداد را بورس تعیین نمی‌کند. (این بازار در دسته بازار مالی براساس ساختار سازمانی قرار می‌گیرد.)

بازارهای مالی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار

در این بازار اوراق بهادار برای نخستین بار منتشر می‌شوند. فروشنده اوراق بهادار، همان نشردهنده اوراق بهادار است. در واقع واگذاری اوراق بهادار و در مقابل آن تأمین مالی موردنیاز شرکت‌­ها و بنگاه­‌های اقتصادی، از ویژگی‌های بازار دست‌اول است.

اوراق پس از عرضه در بازار اولیه، در بازار ثانویه قابلیت داد­و­ستد به خود می‌گیرند. این بازار به دلیل افزایش قابلیت نقدشوندگی اوراق در بازار دست‌اول، به وجود می‌­­آید. دادوستد در این بازار بدون محدودیت است، به همین دلیل با جابه‌جا شدن ابزارهای مالی در این بازار، قدرت نقدشوندگی زیادی ایجاد می‌شود.

بازارهای مالی بر اساس ساختار سازمانی

یکی از انواع آن بازار خارج از بورس است که به شرح آن پرداختیم.

بازارهای دیگر این دسته‌بندی، بازارهای حراج و بازارهای واسطه هستند.

در این بازار خریداران و فروشندگان به ‌طور مستقیم معامله می­‌کنند و معامله زمانی صورت می‌گیرد که بالاترین قیمتی که برای خرید سهم پیشنهاد شده، با پایین­‌ترین قیمت که توسط فروشنده سهام تعیین‌شده، برابر باشد.

شامل سازمان‌هايى است که کالاها و خدمات را به ‌منظور فروش مجدد و تحصيل سود خريدارى مى‌کنند.

جمع­‌بندی

بازارهای مالی از مهم‌ترین ابزارهای اقتصادی هرکشور به شمار می‌روند. در این مطلب سعی شد تا اشاره‌ای گذرا به هر کدام از آن‌ها داشته باشیم.

از کارکردهای این بازارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تقسیم ریسک بین دارندگان و متقاضیان وجوه.
• تعیین قیمت اوراق بهادار براساس قیمت عرضه و تقاضای موجود در بازار.
• افزایش کارایی برای تعیین صحیح‌تر قیمت اوراق بهادار.

برای آشنایی بیشتر با تمام بازارهای مالی کشور می‌توانید دوره آموزشی رایگان آموزش همگانی سرمایه‌گذاری و برای آشنایی بیشتر با بازار بورس می‌توانید دوره آموزشی رایگان دوره آشنایی با بازار بورس را مشاهده کنید.

انواع بازارهای مالی (آتی و آپشن)

بازارهای مالی که جزء جذابترین بازارهای سرمایه گذاری هستند به دو دسته بازارهای سنتی و بازارهای نوین تقسیم می‌شوند. که در ادامه به بررسی این دو بازار و نکات آنها می‌پردازیم.

1. بازارهای سنتی

بازارهای سنتی بازارهایی یک طرفه هستند و افراد فقط می‌توانند از رشد قیمت ها کسب سود کنند. به این صورت که شخصی در قیمت مناسب سهام یا کالایی را خریداری می‌کند و بعد از مدتی که قیمت رشد خوبی کرد و یا احتمال رشد بیشتر کم رنگ شد، در قیمت‌های مناسب آن سهام یا کالا را می‌فروشد. تفاوت خرید و فروش سود معامله می‌شود. اگر این شخص در معامله‌گری حرفه‌ای باشد فقط می‌تواند در قیمت های بالاتر یا بعد از کاهش کمی از سود، معامله خود را نقد کند.

2. بازارهای نوین

در این نوع از بازارها مانند بازار ابزار مشتقه یا بورس‌های پیشرفته جهانی مثل نزدک و فارکس شما این امکان را دارید که علاوه بر رشد قیمت‌ها از افت قیمت‌ها هم کسب سود کنید. به این صورت که شخصی سهام یا کالایی را در بازار خریداری می‌کند( منظور از کالا در بازارهای آتی و آپشن طلا، زعفران و این قبیل چیزا است) این شخص بر اساس اینکه کالا یا سهامی که دارد بازار مالی و انواع آن در آینده رشد یا افت می‌کند، وارد معامله خرید و فروش می‌شود. اگر قیمت ها رشد کرد و فرد در معامله خرید بود که از رشد قیمت‌ها سود می‌برد. اگر قیمت‌ها افت کند و پیشبینی فرد درست باشد در این حالت فرد از معامله فروشی که باز کرده کسب سود می‌کند.

ویژگی جالب دیگر بازارهای نوین داشت لوریج یا اهرم است. در بازارهای سنتی هر شخص به میزان سرمایه خود اجازه معامله دارد ولی در بازارهای نوین هر شخصی می‌تواند چند برابر سرمایه خود معامله کند . متناسب با عدد اهرمی که فرد مشخص کرده و حرکت قیمت در بازار ، سود یا زیانی که فرد می‌کند چند برابر می‌شود. البته استفاده از لوریج یا اهرم مستلزم این است فرد مهارت و تجربه کافی کار در بازار را داشته باشد.

ابزارهای مشتقه

ابزارهای هستند که قیمت و ارزش آن ها از یک نوع دارایی که اصطلاحا به آن دارایی پایه می‌گویند، مشتق می‌شود. در چنین قراردادهایی که مبتنی بر یک کالا هستند، اگر قیمت دارایی پایه رشد کند، حتما قیمت قرارداد هم رشد خواهد کرد و بالعکس. مانند قرادادهای آتی، اختیار معامله، قراردادهای سواپ و غیره

قرارداد آتی

در این قرارداد مشتقه، طرفین متعهد به تحویل کالا و پرداخت وجه آن در تاریخ مشخصی در آینده می باشند و برای تضمین انجام تعهد باید خریدار و فروشنده هر کدام مبلغی را نزد طرفی امین (بانک) قرار دهند. بعنوان مثال فرض کنید که قیمت طلا برابر با A باشد در این حالت داریم که پیشبینی فرد شماره یک مبنی بر رشد قیمت طلا در 5 ماه آینده است. و پیشبینی فرد شماره دو مبنی بر افت قیمت طلا در 5 ماهه آینده است. در قیمت A که قیمت طلا است هیچکدام از دو فرد شماره یک و دو بهم طلا و پولی را نمی‌دهند و تنها جهت تضمین و رسمیت بخشیدن به قرارداد و تعهدات خود مبلغی مشخص را نزد بانک یا کارگزار مربوطه به عنوان ودیعه برای انجام تعهدات خود قرار می‌دهند. در این حالت از معامله در قرارداد آتی 3 حالت برای ما پیش می‌آید.

حالت اول : در 5 ماه آینده قیمت طلا 20 درصد رشد می‌کند. در این حالت پیشبینی فرد شماره یک درست از آب در می‌آید و مبلغ 20 درصد از حساب فرد شماره دو برداشته می‌شود و به حساب فرد شماره یک واریز می‌شود.

حالت دوم : در 5 ماه آینده قیمت طلا 20 درصد افت کند. در این حالت پیشبینی فرد شماره دو درست از آب در می‌آید و مبلغ 20 درصد از حساب فرد شماره یک برداشته می‌شود و به حساب فرد شماره دو واریز می‌شود.

حالت سوم : قیمت طلا تغییر نمی‌کند و سود یا زیانی به هیچکدام از این دو طرف وارد نمی‌شود.

ویژگی قراردادهای آتی

1. کالای مشخص
2. قیمت معین در زمان حال
3. پرداخت در زمان آینده‌ای معلوم
4. تحویل در زمانی مشخص و معلوم
5. تعهد طرفین قرارداد
6. وجه ضمانت قرارداد نزد بانک

اختیار معامله یا آپشن

در این نوع از معاملات طرف خریدار قرار داد حق دارد (الزامی ندارد) که مقداری مشخص از دارایی ذکر شده در قرار داد را طبق تاریخ مشخص و در مبلغی معینی بخرد یا بفروشد. ولی فروشنده اختیار معامله در قبال دریافت مبلغ معینی از خریدار اختیار معامله بر اساس مفاد قرارداد ملزم به فروش آن دارایی است (اختیار ندارد از سمت خود) . پولی که طرف سمت اختیار خرید به فروشنده می‌دهد دیگر قابل برگشت نیست و خریدار تنها اختیار دارد قرارداد را اجرا بکند یا نکند.

این قرارداد مشابه قرارداد آتی است با این تفاوت که در قرارداد آتی دو طرف قرار داد باید به تعهدات خود عمل بکنند ولی در قرارداد آپشن یا اختیار معامله یک طرف متعهد و یک طرف دیگر اختیار دارد که شرایط معامله را اجرا بکند یا نکند. معمولا طرف دارای اختیار مختار است به استفاده کردن یا نکردن از شرایط قرارداد و طرف دیگر (فروشنده اختیار معامله یا فروشنده آپشن) ملزم به اجرای شرایط قرارداد طبق نظر شخص دارای اختیار است. ویژگی دیگر این نوع معاملات این است که صرف نظر از میزان کاهش قیمت دارایی پایه میزان ضرری که خریدار اختیار معامله می‌کند ثابت و به میزان مبلغی است که بابت خرید اختیار پرداخته است. که این میزان ریسک ضرر کردن خریدار را می‌تواند تا حد زیادی نسبت به قراردادهای آتی کاهش بدهد.

بعنوان مثال فرض کنید شخصی با پرداخت مبلغ 1 میلیون تومان اختیار خرید 50 هزار سهم شرکت سایپا را با قیمت 200 تومان و سر رسید 6 ماه خریداری کرده است. اگر طی این 6 ماه قیمت سهام شرکت سایپا به عدد 300 تومان برسد، خریدار اختیار معامله 5 میلیون تومان به ازای پرداخت 1 میلیون تومان سود کرده است. (50 هزار ضربدر اختلاف قیمت سهام در طی 6 ماه که میشود 5 میلیون تومان)

که مختار است بعد 6 ماه اجرا کند شرایط را یا اجرا نکند. از طرفی دیگر فروشنده این اختیار به ازای دریافت 1 میلیون تومان بابت فروش این اختیار معامله، 5 میلیون تومان ضرر باید به خریدار اختیار معامله بدهد. اگر بازار مالی و انواعبازار مالی و انواع آن آن قیمت سهام سایپا در این مدت به زیر 200 تومان بیاید، در این حالت تنها زیانی که خرید اختیار معامله می‌کند پرداخت همان 1 میلیون تومان بابت خرید اختیار می‌شود و زیان بیشتر شامل حال خریدار نمی‌گردد. (ریسک سمت فروشنده اختیار معامله در این معاملات بیشتر است از طرف خریدار اختیار معامله)

این نوشته در بورس ارسال شده و با آپشن، اختیار معامله، انواع بازارها، بازار آتی، بازارهای مالی برچسب گذاری شده است.

بازار مالی چیست؟ و انواع آن کدام اند؟

ساعد نیوز: بازار مالی (به انگلیسی: Financial market ) با تقسیم کل سیستم اقتصاد یک کشور به دو بخش واقعی و مالی، بخش مالی را می‌توان به عنوان زیرمجموعه‌ای از نظام اقتصادی تعریف کرد که در آن وجوه، اعتبارات و سرمایه در چارچوب قوانین و مقررات مشخص از طرف پس‌انداز کنندگان و صاحبان پول و سرمایه به طرف متقاضیان، جریان می‌یابد.

بازار مالی (Financial Market) اصطلاحی گسترده است که برای طیف وسیعی از بازارها به کار می رود. هر بازاری که در آن تجارتی صورت می گیرد یک بازار مالی محسوب می شود. حتی بازارهایی که در آنها تجارت اوراق بهادار شامل سهام، اوراق قرضه، ارز، فلزات بازار مالی و انواع آن و مشتقات آنها انجام می شود هم بازار مالی هستند.

نظام مبتني بر اقتصاد بازار در سطح كلان به وجود بازارهاي 4 گانه اعتقاد دارد. اين بازارها عبارتند از: بازار كالا، بازار كار، بازار پول و بازار سرمايه. تجزيه و تحليل بازارهاي 4 گانه تعادل عمومي را به اثبات مي رساند. دو بازار از بازارهاي ياد شده در ارتباط با بخش مالي مي باشد. بخش مالي روي دوم سكه اقتصاد است كه در واقع مكمل بخش واقعي اقتصاد است. بنابراين تعادل بلند مدت و با ثبات هر نظام اقتصادي هنگامي به دست مي آيد كه دو بخش مالی و اقتصادی با ارتباطات دروني خود در شرايط تعادلي عمل كنند. بر اين اساس مي توان گفت كه بخش مالي تزريق كننده حيات به بخش حقيقي اقتصاد است و منظور از توسعه مالي، توسعه سيستم يا بخش مالي يعني بازارها، نهادها و ابزارهاي مالي مي باشد.

کارکردهای بازار مالی

جذب و تجهیز پس اندازها و تخصیص بهینه منابع (انتقال وجوه بین واحدهای اقتصادی)

انتقال وجوه بین واحدهای اقتصادی نقش اساسی بخش مالی اقتصاد است. واحدهای اقتصادی به طور کلی شامل واحدهای دارای پس انداز و واحدهای سرمایه گذاری هستند. نقش بازارهای مالی این است که این دو گروه مزبور را به یکدیگر نزدیک کند و راهکاری فراهم نمایند که وجوه از واحدهای دارای مازاد پس انداز به واحدهای مواجه با کمبود منابع یا کسری پس انداز انتقال یابد. بدیهی است که تأثیر این نقل و انتقال وجوه فراهم آوردن امکانات سرمایه گذاری مولد است. بنابراین ملاحظه می شود که در صورت عدم وجود یا ضعف بازارهای مالی، امکان تحقق سرمایه گذاری های مولد در سطح وسیع وجود نخواهد داشت.

تعیین قیمت وجوه و سرمایه

قیمت وجوه و سرمایه نیز در بازارهای مالی تعیین می شود. بنابراین بازارهای مالی با تعیین قیمت سرمایه و وجوه، بنگاه ها را در تصمیم گیری های سرمایه گذاری و برنامه ریزی های مالی کمک می کنند. به طوری که قیمت بازاری سرمایه توسط بنگاه می تواند با بازده انتظاری ناشی از آن مورد مقایسه قرار گیرد و بدین ترتیب بنگاه ها سرمایة خود را به سرمایه گذاری هایی که بازدة آن ها بالاتر یا مساوی هزینه سرمایه آن هاست اختصاص دهند. همچنین با استفاده از هزینة سرمایه که در بازار مالی تعیین می شود، امکان مقایسه و ترجیح سرمایه گذاری های کوتاه مدت و بلند مدت فراهم می شود. اما فرآیند کشف قیمت در بازارهای مالی زمانی به درستی و به شکل عادلانه انجام می گیرد که شرایط رقابتی بر بازار حاکم باشد. در این شرایط عرضه و تقاضای وجوه و سرمایه، قیمت را تعیین می کند و قیمت تعیین شده توسط بازار بهترین راهنما برای عرضه کنندگان وجوه یعنی پس اندازکنندگان و سرمایه گذاران و تقاضاکنندگان وجوه یا سپرده پذیران خواهد بود. بدین وسیله تصمیم گیری برای هر دو گروه آسان خواهد شد و منابع سرمایه ای به بهترین نحو تخصیص خواهد یافت.

انتشار و تحلیل اطلاعات

بازارهای مالی، اطلاعات را گردآوری می نمایند و از طریق قیمت های منتشر شده منعکس می نمایند. حتی افرادی که فرآیند پرهزینه ارزیابی بنگاه ها و مدیران و شرایط بازار سهام را طی نکرده اند، می توانند قیمت های سهام را که منعکس کنندة اطلاعاتی است که دیگران به دست آورده اند، مشاهده کنند. انتشار و تجزیه و تحلیل اطلاعات توسط بازارهای مالی باعث می شود تا جامعه منابع ناچیزی را به منظور به دست آوردن اطلاعات هزینه کند. اقتصادی شدن کسب اطلاعات دربارة فرصت های سرمایه گذاری، می تواند به بازار مالی و انواع آن تخصیص بهتر منابع منجر گردد.

تسهیل دادوستدها

سیستم های مالی که هزینه های مبادلاتی را کاهش می دهند، می توانند موجب تخصصی تر شدن فعالیت ها، نوآوری تکنولوژی و رشد اقتصادی شوند. همان طور که آدام اسمیت (1779) نیز ادعا می کند، هزینة مبادلاتی کمتر باعث تخصصی تر شدن کارها می شود. وجود واسطه ای همانند پول، باعث می شود تا هزینه های مبادله کالا تا حد زیادی کاهش یابد و امر مبادله ساده تر و روان تر گردد. وجود نهادهای واسطه ای نیز خود باعث کاهش این هزینه ها، تقسیم کار بهتر و در نتیجه کارآیی و رشد بالاتر می شود.

توزیع خطر و مدیریت ریسک

بازارهای مالی علاوه بر تخصیص سرمایة پولی، خطرات اقتصادی را نیز توزیع می کنند. در واقع ریسک اشتغال به فعالیت های اقتصادی و سرمایه گذاری، از طریق ایجاد و توزیع اوراق بهادار از هم تفکیک و توزیع می شود. به عبارت دیگر بازارهای مالی (بازار پول و سرمایه) در ابعاد وسیع ریسک افرادی را که در فعالیت های اقتصادی بزرگ و پرمخاطره اشتغال دارند به پس انداز کنندگان که حاضر به پذیرش ریسک یک بازدة غیرمطمئن هستند، منتقل و بین آن ها توزیع می کنند.

بازارهای مالی علاوه بر تفکیک ریسک اشتغال و سرمایه گذاری، افراد را قادر به ایجاد تنوع در سرمایه گذاری می کنند. ایجاد تنوع در سبد دارایی منجر به کاهش ریسک می شود. کل ریسک به این علت کاهش می یابد که زیان در بعضی از سرمایه گذاری ها توسط منافع ناشی از سایر سرمایه گذاری ها جبران می شود. بازارهای مالی همچنین ریسک عدم نقدشوندگی را کاهش می دهند. نقدشوندگی، عبارت از سهولت تبدیل دارایی ها به قدرت خرید در قیمت های مورد توافق است. هزینه های مبادلاتی و عدم تقارن اطلاعاتی باعث کاهش نقدشوندگی شده و ریسک را افزایش می دهد. بازارهای مالی از طریق انتشار و تحلیل اطلاعات و تسهیل دادوستدها به کاهش ریسک عدم نقدشوندگی کمک می کنند.

طبقه بندی انواع بازارهای مالی در ایران

بازارهاي مالي بر پايه معيارهاي متفاوتي قابل طبقه بندي هستند:

1. طبقه بندي بر اساس نوع دارايي
2. طبقه بندي بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار
3. طبقه بندي بر اساس سررسيد تعهدات مالي

انواع بازارهای مالی بر اساس نوع دارايي

الف) بازار سهام

در اين بازار، سهام شركت ها كه نشانگر مالكيت دارنده آن در شركت است، دادوستد مي شود.

ب) بازار اوراق بدهی

بازاري است كه در آن ابزارهاي با درآمد ثابت (اوراق قرضه) دادوستد مي شوند.

ج) بازار ابزارهای مشتق

بازاري است براي معاملات ابزارهايي مبتني بر دارايي هاي مالي يا فيزيكي از كه آن جمله مي توان به اختيار معامله و قرارداد آتي اشاره كرد.

طبقه بندي بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار

بازار دست اول (اولیه)
شرکت ها، مؤسسات و بنگاه های اقتصادی برای تأمین منابع مالی مورد نیاز خود به مبالغ هنگفتی نیاز دارند كه اغلب این منابع را در مقابل واگذاری اوراق بهادار خود، به دست می آورند. واگذاری اوراق بهادار و تأمین اعتبار برای اولین بار در بازار دست اول انجام می شود. به عبارت دیگر در بازار دست اول، اوراق بهادار برای نخستین بار منتشر می شوند. براین اساس فروشنده اوراق بهادار در واقع همان ناشر اوراق بهادار است.

بازار دست دوم (ثانویه)
پس از عرضه اوراق بهادار در بازار اولیه و به منظور آن که این اوراق بتوانند مورد دادوستد قرار گیرند، به بازار دیگری نیاز است که به آن بازار ثانویه اوراق بهادار گفته می شود. در این بازار، اوراق قابلیت دادوستد پيدا مي كنند. وجود بازار دست دوم، صرفاً به این دلیل است که قابلیت نقدشوندگي اوراق بهادار منتشر شده در بازار دست اول را افزایش دهد، ضمن این که شرایطی فراهم می آورد که قرض دهندگان و قرض گیرندگان در صورت لزوم به آسانی بتوانند تصمیمات سرمایه گذاری خود را تغییر داده، به فروش اوراق بهادار خریداری شده یا خرید اوراق بهادار دیگر اقدام نمایند.
دادوستد در بازار دست دوم به دفعات نامحدود انجام می شود و بنابراین با جابجا شدن مالکیت ابزارهای مالی قابل دادوستد در آن بازار، قدرت نقدشوندگی زیادی ایجاد می شود. در این حالت، از نقد شدن پیش از سررسید بدهی واحدهای متقاضی سرمایه یا ناشران اوراق بهادار جلوگیری می شود و در نتیجه ضربه های کمبود نقدینگی تأثیر محدودتری بر واحدهای سرمایه گذار خواهد داشت.

طبقه بندي بر اساس سررسید تعهدات مالی

الف ) بازار پول ( Money market )
بنا به تعریف، بازار پول بازاری برای دادوستد پول و دیگر دارایی های مالی جانشین نزدیک پول است که سررسید کمتر از یک سال دارند. همچنین می توان از بازار پول به عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه مدت با ویژگی اندک بودن ریسک عدم پرداخت، نقدشوندگی و ارزش اسمی زیاد نام برد. تمرکز فعالیت این بازار در استفاده از ابزارهایی است که به اشخاص و بنگاه های تجاری این امکان را می دهند که به سرعت نقدینگی خود را به میزان مطلوب درآورند.

ب ) بازار سرمایه ( Capital market )
برپایه طبقه بندی بازار مالی با نگرش به سررسید دارایی ها، بازار سرمایه به بازار دادوستد ابزارهای مالی با سررسید بیشتر از یک بازار مالی و انواع آن سال و دارایی های بدون سررسید اطلاق می شود. این بخش از بازار مالی نقش مهمتری در گردآوری منابع پس اندازی و تأمین نیازهای سرمایه گذاری واحدهای تولیدی دارد. بازار سرمایه نسبت به بازار پول بسیار گسترده تر است و از تنوع ابزاری بیشتری برخوردار است.
مهمترین کارکرد بازارهای مالی شامل بازارهای پول، سرمایه و بیمه در اقتصاد ملی، تجهیز منابع پس اندازی و هدایت آن به سوی فعالیتهای مولد اقتصادی است، ضمن آنکه تعیین قیمت وجوه و سرمایه، انتشار و تحلیل اطلاعات و توزیع ریسک اقتصادی نیز اغلب در شمار کارکردهای این بازارهاست.

بازار پول (Money Market)

این بازار یکی از بزرگترین بازارهای مالی و سرمایه جهان است که بانک ها و شرکت های دولتی و خصوصی و همچنین سهامداران در آن فعال می بازار مالی و انواع آن باشند. این بازار به چهار دسته بزرگ و اصلی اوراق قرضه دولتی، شرکتی، شهرداری، اوراق خزانه بانکی، اسناد بانکی و گواهی اسناد سپرده تقسیم می شود. به صورت کلی این بازارها در راستای جذب سرمایه برای راه اندازی پروژه های شرکت های خصوصی و دولتی و انتشار اوراق برای سرمایه گذاران فعالیت می کند که البته در مقالات بعدی به صورت کامل راجع به هر بخش توضیحات کامل خواهیم داد. در حالت کلی این بازارها بیشتر برای افرادی که به دنبال سرمایه گذاری هایی با ریسک و همچنین سود کم هستند مناسب می باشد.

بازار ارز (Currency Market)

آخرین گروه از دسته بندی بازار های مالی و سرمایه بازار ارز (Currency Market) می باشد که شامل بازار مالی فارکس (Forex Market) یا foreign exchange market می باشد. این بازار یکی از بزرگترین بازارهای مالی بین المللی می باشد که گردش مالی روزانه آن حدود ۷۰۰۰ میلیارد دلار می باشد و جزو پر طرفدارترین بازارهای مالی آنلاین دنیا می باشد که تعداد زیادی از تحلیلگران، معامله گران، شرکت ها، بانک ها و موسسات از سرتاسر دنیا در آن فعالیت می کنند.

ریسکهای موجود در بازار مالی ایران

ریسک دولتی

این ریسک که بر اساس پایین بودن قدرت اعتبار کشور و دولت ایران در تأمین منابع مالی از طریق قرض از بانک بر ؟ یا بازار بین المللی میباشد بر اساس قیمت اخیر پایین نفت و رشد متوسط اقتصادی و منفی بودن سطح تجاری کشور به وجود آمده است. به دنبال برداشته شدن تدریجی تحریمهای اقتصادی از ژانویه سال ۲۰۱۶، اعتبار ایران نسبتاً با رشد کمی به دلیل افزایش صادرات نفتی ایران به حد قبل تحریمها و وارد شدن سرمایه های خارجی مواجه شده است سطح پایین بدهیها بین تمامی و همچنین افزایش دسترسی کشور ایران به بازارهای تأمین مالی به کم شدن این ریسک کمک خواهد کرد.

ریسک نرخ ارز

این ریسک با توجه به برداشته شدن تحریمهای اقتصادی به دلیل فعالیتهای اتمی ایران و افزایش دیدگاه مثبت نسبت به آینده اقتصاد ایران کمتر میشود. ولی با این وجود، عدم اطمینان به دلیل یکی نبودن برنامه های رسمی دولتی و بازار ارز که به سال ۲۰۱۸ موکول شده است به همراه نگرانی هایی که از اجمال تحریمهای جدید توسط دولت آمریکا، هنوز به آرایش نرسیده و دارای تحولات زیادی میباشد.

ریسک بخش بانکها

ضعف بانکها به دلیل کمبود منابع، بالا بودن نرخ وامهای بیپایه و اساس، تغییرات در سیاستهایی که موجب تفاوت در پروسه ارائه تسهیلات بوجود آمده است باعث افزایش این ریسک شده است با وجود این که ایران در صدد شکستن مسأله تحریمهای اقتصادی از جانب دولت آمریکا در خصوص دلار آمریکا که به عنوان ارز رسمی در مبادلات استفاده میشود، بیشتر بانکهای غربی با اطاعت از آمریکا با مبادله با دولت و بانکهای ایران سرباز میزنند.

ریسک سیاسی

با توجه به اینکه انتظار میرود با روی کار آمدن آقای روحانی، رئیس جمهور جدید در سال 2017، این ریسک کاهش یابد، ولی متأسفانه صحنه سیاسی هنوز دارای تزلزل بسیار بوده است به طوری که جناح راست در صدد … علاوه بر آن شده است که بر سر راه آقای روحانی وجود دارد، دولت جدید آمریکا نیز با به کارگیری سیاست مخالف ایران که با همکاری کشور اسرائیل و چند کشور حوزه خلیج فارس همراه است.

ریسک بخش اقتصادی

وابستگی ایران در بخش هیدروکربن موجب تزلزل اقتصادی ایران و افزایش یا کاهش قیمت و صادرات نفی شده است بعد از برطرف شدن مشکلات تحریمهای اتمی، ایران میتواند از نمای رقبای خود در حوزة خلیج فارس پیشی بگیرد ولی افزایش ریسک به دلیل افزایش تحمیل تحریمهای جدید از طرف کشور آمریکا باعث تنزل در اعتماد در اقتصاد داخلی و خارجی ایران میشود، تراز این ریسک را بالا میبرد.

انواع بازارهای مالی و کارکرد آنها

بازارهای مالی شامل انواع گوناگونی می‌شود که برخی از مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از بازار پول، بازار سرمایه، بازار بدهی، بازار سهام، بازار رهنی، بازار ارز خارجی و بازار اوراق بهادار مشتقه.

به گزارش ایبِنا، بازارهای مالی مهم ترین جزء نظام مالی بوده و منظور از آنها ساختارهایی است که منابع مالی از طریق آنها به گردش در می ‌آیند. ذی نفعان در بازارهای مالی عمدتا به مبادله ابزارها و اوراق مالی با هزینه مبادلاتی بسیار کم و در قیمت‌ هایی که بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود، می ‌پردازند.

وجود بازارهای مالی پویا با عمق مناسب، منافع گوناگونی برای نظام اقتصادی و مالی هر کشوری ایجاد می‌ کند. برخی از مهم ترین شامل: «تجهیز منابع خرد و تخصیص آنها به سرمایه ‌گذاران، کمک به کشف قیمت منابع به صورت غیر دستوری بر اساس ریسک، بازده و سررسید اوراق و ابزارها، تقویت قابل توجه نقدشوندگی در نظام مالی، ایجاد ارتباط معقول و مشخص بین ریسک و بازده، هدایت نقدینگی به مسیر صحیح و جلوگیری از رشد بازارهای ناسالم رقیب، بهبود شفافیت در فعالیت ‌های اقتصادی، کمک به اعمال سیاست ‌های مالی توسط دولت و کمک به اعمال سیاست‌ های پولی توسط بانک مرکزی» است.

در اقتصادهای جدید، بازارهای مالی شامل انواع گوناگونی می‌شود که برخی از مهم ترین آنها عبارت ‌اند از: بازار پول، بازار سرمایه، بازار بدهی، بازار سهام، بازار رهنی، بازار ارز خارجی و بازار اوراق بهادار مشتقه.

الف- بازار پول

بازار پول، یکی از مهمترین انواع بازارهای مالی بوده و بر اساس تعریف، بازاری کوتاه ‌مدت جهت انتشار و مبادله دارایی ‌های مالی با سر رسید کمتر از یک سال است.

در این بازار انواع گوناگونی از اوراق با سررسید کوتاه‌ مدت و با نقدینگی بالا مبادله می‌ شوند. از جمله: اسناد خزانه دولتی، توافق ‌های بازخرید، توافق ‌های بازخرید معکوس، پذیره ‌های بانکی، گواهی‌ های سپرده و اوراق تجاری.

بازار پول، بازاری کوتاه ‌مدت بوده و هدف از آن تامین مالی نیازهای کوتاه‌ مدت است. دلیل اهمیت این مسئله آن است که اشخاص حقیقی، شرکت‌ها، دولت و سایر ذینفعان نظام مالی، دریافتی ‌های نقدی که دارند الزاما با پرداختی ‌ها و نیازهایشان به نقدینگی برابر و همزمان نیست؛ لذا باید همواره حجم زیادی از منابع را به صورت نقد نزد خود نگه دارند و فرصت کسب سود از این منابع را از دست بدهند.

اما وجود بازار پول، به حل این مشکل کمک می ‌کند. به این معنی که ذینفعان به جای آنکه منابع خود را به صورت نقد نگه داشته و فرصت ‌های درآمد زایی با این منابع را از دست بدهند، می ‌توانند این منابع را در بازار پول سرمایه‌ گذاری کنند.

به عبارت دیگر، با خرید اوراق و ابزارهای بازار پول، علاوه بر اینکه به سود اوراق و ابزارها دست می‌ یابند، این امکان را دارند تا در مواردی که با کسری نقدینگی مواجه می‌ شوند، با صرف حداقل هزینه و زمان، اوراق و ابزارهای خود را نقد کنند.

ب- بازار سرمایه

بازار سرمایه بازاری است در آن اوراق بدهی با سررسیدهای مختلف و سهام صنایع گوناگون مبادله می ‌شود. مهم ترین عرضه ‌کنندگان اوراق و ابزارها (تقاضاکنندگان منابع) در بازار سرمایه، دولت و شرکت ‌ها هستند. در مقابل، خانوارها و اشخاص حقیقی، مهم ترین تقاضاکنندگان اوراق و ابزارها (عرضه ‌کنندگان منابع) را تشکیل می‌ دهند.

مهم ترین ویژگی بازار سرمایه، شفافیت آن و گوناگونی ابزارهایی است که در آن مورد مبادله قرار می‌ گیرد.

لازم به ذکر است که هر چند بانک‌ نهاد بازار پول به حساب می ‌آید، اما می ‌تواند در توسعه ابزارهای بازار سرمایه نقش داشته باشد. به عنوان مثال، یک بانک تجاری می ‌تواند به عنوان رکن ضامن، در فرآیند انتشار یک نوع اوراق قرضه شرکتی بلند مدت در بازار سرمایه ایفای نقش کرده و از این مسیر به توسعه بازار سرمایه کمک کند.

پ- بازار بدهی

بازار بدهی بازاری است که در آن انواع اوراق مبتنی بر بدهی (مانند اسناد خزانه دولتی، اوراق قرضه دولتی و غیره) مبادله می‌ شوند.

در بازار بدهی ذی نفعان می ‌توانند دیون جدید را در بازار اولیه خرید و فروش کنند و یا اینکه در بازار ثانویه اوراق مبتنی بر بدهی وارد شده و به خرید و فروش دیون گذشته بپردازند. در بازار بدهی انواعی از اوراق بدهی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند مدت مبادله می‌ شود که می ‌تواند مرتبط با دولت، شرکت ‌ها، بانک ‌ها، شهرداری ‌ها و غیره باشد

انواع ریسک در بازارهای مالی و بورس

معمولاً طبقه بندی های مختلفی برای انواع ریسک وجود دارد.در یک دسته بندی کلی ریسکی را به دو دسته ریسک غیر سیستماتیک و ریسک سیستماتیک می توان طبقه بندی نمود. ریسک غیر سیستماتیک ناشی از عوامل مختلف مربوط به شرکت و صنعتی است که شرکت در آن قرار دارد،نصیر وضعیت مالی شرکت،سیاست‌های تقسیم سود،میزان بدهی ها و ساختار سرمایه و همچنین شرایط خاص صنعت.

ریسک سیستماتیک یا اجتناب ناپذیر ناشی از عوامل بازار و تغییرات در شرایط اقتصادی،اجتماعی و سیاسی است و عوامل بیرون از سازمان در افزایش یا کاهش ریسک سیستماتیک سرمایه گذاری بر روی اوراق بهادار شرکت موثر اند و چون این ریسک ناشی از نوسانات بازار است به آن ریسک بازار نیز میگویند.

در یک روش دیگر طبقه بندی،ریسک را می توان به شش دسته طبقه بندی نمود.
یک: ریسک تجاری دو: ریسک ناشی از کاهش نوسانات خرید سه: ریسک مالی چهار: ریسک نرخ بهره پنج: ریسک نقدینگی شش: ریسک بازار

ریسک تجاری ناشی از تفاوت بین درآمد هر سهم واقعی و درآمد هر سهم پیش بینی شده است.هر قدر که این تفاوت بیشتر باشد ریسک تجاری بالاتر است.مسلمان درآمد هر سهم تحت تأثیر عوامل مختلفی نظیر توان فروش کالا در بازار و هزینه‌های شرکت قرار می گیرد. هر وقت که نوسانات در حجم فروش کالا در بازار بالاتر باشد،نوسانات درآمد هر سهم بالاتری خواهند بود. از طرف دیگر در صورتی که دارایی های ثابت اضافی در شرکت نگهداری شود و استفاده بهینه از دارایی های به عمل نیاید،هزینه‌های صحبت اضافی بر روی کالای تولید شده سرشکن شده و بهای تمام شده هر واحد محصول را افزایش خواهد داد،که این امر نیز بر روی سود خالص شرکت و درآمد هر سهم تأثیر منفی خواهد داشت. ریسک تجاری یکی از انواع ریسک های غیر سیستماتیک است.

ریسک ناشی از کاهش قدرت خرید که یکی از انواع ریسک‌های سیستماتیک است زمانی به وقوع می پیوندد که تورم وجود داشته باشد. حال هرقدر که نرخ تورم بالاتر باشد،قدرت خرید کاهش بیشتری خواهد یافت. دانلود در صورتی که سرمایه گذاری بر روی اوراق بهاداری با درآمد ثابت،سرمایه گذاری نمایند،با افزایش نرخ تورم،نرخ بازده واقعی آن اوراق کاهش خواهد یافت زیرا نرخ بازده اعلام شده اوراق بهادار در زمان سرمایه گذاری یا نرخ بازده اسمی،شامل نرخ تورم نیز است و اگر نرخ تورم افزایش یابد نرخ بازده واقعی کاهش خواهد یافت.

نرخ بازده واقعی=نرخ بازده اسمی-نرخ تورم

ریسک ناشی از کاهش قدرت خرید اوراق بهادار با درآمد متغیر،کمتر از اوراق بهادار با درآمد ثابت است،زیرا هر چند که هزینه های شرکت صادر کننده اوراق به دلیل افزایش تورم افزایش می یابد اما درآمد شرکت نیز افزایش می یابد و با افزایش سود بعد از کسر مالیات، سود هر سهم نیز افزایش خواهد یافت و به نوعی افزایش نرخ تورم را برای سرمایه گذاران اوراق بهادار،جبران خواهد نمود و به دلیل افزایش سود هر سهم،قیمت بازار سهام نیز افزایش نموده و بدین ترتیب مانع از کاهش قدرت خرید آنان خواهد گردید.

ریسک مالی در ارتباط با هزینه های تامین مالی از خارج شرکت نظیر وام های اخذ شده یا اوراق قرضه منتشر شده توسط شرکت است لذا به عنوان ریسک غیر سیستماتیک تلقی می شود.منابعی را که شرکت به منظور تامین مالی انتخاب می‌نماید دارای هزینه های ثابت هستند و در صورتی که سود حاصل از سرمایه گذاری وام های اخذ شده یا اوراق قرضه فروخته شده بیشتر از هزینه‌های تأمین مالی باشد ریسک مالی کاهش خواهد یافت و گرنه شرکت دچار نوسان سود و به دنبال آن ریسک مالی بالاتر خواهد شد.

ریسک نرخ بهره نیز ناشی از نوسانات نرخ بهره و شرایط اعتباری است. در صورتی که سرمایه گذار بر روی اوراق بهادار قابل بازخرید،در صورتی که سرمایه گذار بر روی اوراق بهادار قابل بازخرید سرمایه گذاری کند،با کاهش نرخ بهره اوراق مشابه، احتمال بازخرید اوراق توسط صادر‌کننده وجود دارد و سرمایه‌گذار نه تنها منافع حاصل از سرمایه گذاری بر روی این اوراق را از دست میدهد بلکه فرصت های سرمایه گذاری را که قبلا در اختیار وی قرار داشته از دست خواهد داد. از طرف دیگر در صورتی که نرخ بهره سایر اوراق افزایش یابد و امکان واگذاری اوراق به صادرکننده قبل از سررسید وجود داشته باشد،با واگذاری اوراق به صادرکننده و خرید اوراق جدید با نرخ بهره بالاتر،منافع سرمایه گذار افزایش خواهد یافت. ریسک ناشی از نوسان نرخ بهره در طبقه‌بندی مربوط به ریسک که سیستماتیک قرار میگیرد.

ریسک نقدینگی،مربوط به توان فروش اوراق بهادار در بازار می‌شود.هر قدر که امکان فروش اوراق بهادار در بازار بالاتر باشد ریسک تبدیل به وجه نقد شدن آن اوراق یا ریسک نقدینگی به پایین تر خواهد بود.حال در صورتی که اوراق بهادار خریداری شده سریعاً قابل تبدیل به وجه نقد نباشد،سرمایه گذار فرصت های سرمایه گذاری های جدید را از دست خواهد داد و جهت ممانعت از این امر حتی ممکن است اوراق بهادار خود را به قیمتی کمتر از قیمت خریداری شده به فروشد.

ریسک بازار، که همان ریسک سیستماتیک یا اجتناب بازار مالی و انواع آن ناپذیر است،ناشی از کاهش ارزش اوراق بهادار سرمایه گذاری شده،به دلیل کاهش ارزش این اوراق در بازار است.بازار تحت تأثیر عوامل متفاوتی است و قیمت سهام و اوراق بهادار همیشه در حال افزایش نیست و از این نظر سرمایه گذاری بر روی برخی اوراق بهادار توام با ریسک است.هرکس که نوسانات شاخص قیمت اوراق بهادار بالاتر بوده و همبستگی بین تغییرات اوراق بهادار سرمایه گذاری شده و شاخص قیمت اوراق بهادار بیشتر باشد ریسک بازار بالاتر خواهد بود.

در روش طبقه بندی ریسک که عمدتا مرتبط با ریز که ناشی از تامین مالی از طریق قراردادهای اجاره به شرط تملیک است،ریسک به ریسک اعتباری،ریسک نرخ بهره،ریسک نقدینگی،ریسک معاملاتی،ریسک تبعیت از قانون بر ریسک جغرافیای،تقسیم می شود.

ریسک اعتباری،ریسک مرتبط با سودآوری یا ناشی از افزایش سرمایه متاثر از تعهدات قرارداد منعقده با بانک است.بانک تامین کننده توان پرداخت اجاره کننده را مورد بررسی قرار می دهد تا از میزان ریسک اعتباری مشتری اطلاع پیدا کند.

برگرفته از کتاب بورس اوراق بهادار نوشته استاد زکیه شوشتریان

قصد دارید با ما در این خصوص ارتباط برقرار کنید؟ فرم زیر را پر کنید تا با شما ارتباط بگیریم.